Wspólną płaszczyzną duchowego zbliżenia wyznawców obu religii było, wg Jana Pawła II, umiłowanie woli Bożej. Papież, świadomy nieprzychylnego sądu wielu muzułmanów o chrześcijanach, uważał jednych i drugich za duchowych dziedziców wiary Abrahama. Wiara w jednego Boga – jak nauczał Najwyższy Pasterz Kościoła katolickiego – jest w chrześcijaństwie oraz i. podstawą godności człowieka i braterstwa międzyludzkiego, kryterium moralności w życiu jednostki i społeczeństwa.

W ogłoszonej 4 III 1979 encyklice Redemptor hominis Jan Paweł II ukazał obraz Kościoła otwartego na dialog ekumeniczny oraz międzyreligijny. Encyklika wytyczyła główne kierunki pasterskiej troski nowego papieża. Dokument ten przeniknięty został duchem antropocentryzmu i chrystocentryzmu, co znalazło wyraz w stwierdzeniu, iż odpowiedzią na pytanie o sens istnienia, życia człowieka jest Osoba Jezusa Chrystusa.

Ojciec Święty, zwracając uwagę w I rozdziale Redemptor hominis na „dziedzictwo Kościoła u kresu drugiego tysiąclecia”, nawiązał wprost do encykliki Pawła VI Ecclesiam suam, określanej „wielką kartą dialogu”. W rozdziale II encykliki, noszącym tytuł Tajemnica Odkupienia, papież wskazał na Nostra aetate jako „deklarację dialogu” ogłoszoną przez Sobór Watykański II. U początku każdego dialogu – nauczał Ojciec Święty – tkwi tajemnica Chrystusa. „Świadomość ta – czy raczej samoświadomość Kościoła – kształtuje się równocześnie »w dialogu«, który zanim stanie się rozmową, musi naprzód być skierowaniem własnej uwagi w stronę »drugiego«, tego właśnie, z kim mamy rozmawiać” (Redemptor hominis, nr 11). Jan Paweł II podkreślał, iż Kościół ukształtował swoją samoświadomość poprzez fakt „spojrzenia” na świat innych religii. Sobór – jak pisał papież – „trafnie i kompetentnie pozwolił nam spojrzeć na ten wielki obszar ludzkości, który pokryty jest „»mapą« różnych religii” (Redemptor hominis, nr 11).

20 IV 1984 ogłoszony został list apostolski Redemptionis Anno Ojca Świętego Jana Pawła II do biskupów, kapłanów, rodzin zakonnych oraz wiernych całego Kościoła katolickiego na temat Jerozolimy, świętego dziedzictwa wszystkich wierzących w Boga. Miejsca, w którym zbiegają się drogi upragnionego pokoju dla ludów Bliskiego Wschodu.

Dokument ten zajmuje wyjątkową pozycję wśród wypowiedzi Kościoła z zakresu dialogu międzyreligijnego i dialogu z islamem. Ogłoszony został z okazji 1950. rocznicy odkupienia dokonanego przez Jezusa Chrystusa. Ziemia Święta, której centrum wyznacza Jerozolima, jest tą przestrzenią (w wymiarze historyczno-kulturowym i religijno-duchowym), gdzie „zostało dokonane nasze pojednanie z Bogiem”. W Jerozolimie spełniło się historyczne, „biblijne objawienie Boga”. W tym Mieście
Pokoju „doszło do nawiązania dialogu pomiędzy Bogiem a ludźmi”. Z tej właśnie racji dialog trzech monoteistycznych religii (judaizmu, chrześcijaństwa oraz i.) „w tle” zawsze mieć będzie Jerozolimę.

W Redemptionis Anno papież wskazał na znaczenie Jerozolimy dla chrześcijan, którzy mają świadomość, iż w tym miejscu dokonały się „wielkie wydarzenia Odkupienia: męka, śmierć i zmartwychwstanie Pana”. Kościół zawsze będzie pamiętał, iż powstała i ukształtowała się tam pierwsza chrześcijańska wspólnota. Jerozolima jest również „symbolem narodu żydowskiego” oraz jednym z najświętszych miast islamu.

Jak napisał w dokumencie papież: „Muzułmanie nazywają Jerozolimę »święta«, z głębokim przywiązaniem, które sięga początków islamu i które tłumaczy się uprzywilejowanymi miejscami pielgrzymek oraz ponad tysiącletnią niemal nieprzerwaną ich tam obecnością”. Stwierdzenie to współbrzmi z wcześniej wypowiedzianymi słowami, iż „również pośród trudności utrzymała się tam ciągła obecność Kościoła”. Chrześcijanie i muzułmanie ponad 1000 lat mieszkają razem w Jerozolimie.

Dziś to Święte Miasto apeluje o to, by obie wspólnoty żyły razem w duchu dialogu oraz zrozumienia. Jerozolima jest „ojczyzną serc wszystkich duchowych potomków Abrahama”, którzy w tym miejscu powinni podejmować re. eksję nad znaczeniem wiary tego patriarchy w kształtowaniu własnych postaw religijnych oraz wspólnotowych więzi.

Święte Jeruzalem ma znaczenie nie tylko dla synów i córek Abrahama, ale także dla całej ludzkiej rodziny. Jest wielkim wyzwaniem dla pokoju. Podjąć je powinni w pierwszym rzędzie właśnie wyznawcy monoteistycznych religii. W Redemptionis Anno Jan Paweł II dał wyraz osobistemu, głębokiemu przeżyciu: „Myślę z utęsknieniem o dniu, w którym wszyscy będziemy naprawdę »uczniami Boga« (J 6,45), aby słuchać Jego orędzia pojednania i pokoju. Myślę o dniu, w którym żydzi, chrześcijanie i muzułmanie będą mogli pozdrowić się w Jerozolimie słowami pokoju, z jakimi Jezus zwrócił się do swoich uczniów po zmartwychwstaniu: »Pokój wam!« (J 20,19)”.

Temat religii niechrześcijańskich został podjęty przez Jana Pawła II w ogłoszonej 30 XII 1987 encyklice Sollicitudo rei socialis. Najwyższy Pasterz Kościoła zwrócił w niej uwagę na to, że podstawowym motywem troski o pokój, postęp i rozwój powinien być wzgląd na godność osobową człowieka. Wyrażone w encyklice myśli papieża uwypuklają społeczny wymiar spotkań i dialogów interreligijnych. Jan Paweł II napisał bowiem: „Apel ten kieruję tak samo do tych, którzy podzielają z nami dziedzictwo Abrahama, »naszego Ojca w wierze« (por. Rz 4,11-12) i tradycje Starego Testamentu, czyli do żydów; do tych, którzy jak my wierzą w Boga sprawiedliwego i miłosiernego, czyli do muzułmanów, a także do wszystkich wyznawców wielkich religii świata”.

Jan Paweł II ogłosił 7 XII 1990 (z okazji 25. rocznicy soborowego dekretu misyjnego Ad gentes) encyklikę Redemptoris missio poświęconą stałej aktualności posłania misyjnego. W epoce dialogu mandat misyjny Jezusa Chrystusa jest równie aktualny, jak w minionych wiekach. Poprzez dialog (który stanowi integralną część misji ewangelizacyjnej) Kościół odkrywa „»ziarna Słowa« oraz »promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi«”. Ażeby odkryć i a. rmować owe „zarodki Słowa” i „promienie Prawdy”, potrzebna jest postawa naznaczona nadzieją i miłością. Dialog winien być budowany właśnie na tych cnotach.

List apostolski Tertio millennio adveniente z 14 XI 1994 ogłoszony został przez Jana Pawła II w związku z przygotowaniem Jubileuszu Roku 2000, który, zgodnie z intencją listu, miał być aktem uwielbienia i chwały oddanej Bogu w Trójcy Jedynemu. Papieski dokument był wielkim wyzwaniem dla Kościoła, który miał przeprowadzić rachunek sumienia i podjąć pokutę za grzechy przemocy, nienawiści i nietolerancji popełnione przez katolików wobec wiernych innych tradycji religijnych.

List Tertio millennio adveniente był zaproszeniem skierowanym do żydów i muzułmanów, by wstąpili na drogę dialogu i pojednania. Papież wyraził nadzieję na spotkanie przedstawicieli trzech religii monoteistycznych w Betlejem, Jerozolimie i na Górze Synaj u progu Trzeciego Tysiąclecia. W numerach: 6, 19, 38, 46, 52 listu podjął zagadnienie relacji między religiami monoteistycznymi oraz problematykę dialogu międzyreligijnego. W numerze 53. papież skierował uwagę na sferę świadomości religijnej, w której „rodzi się” dialog międzyreligijny. W nim „szczególne miejsce przysługuje żydom i muzułmanom”. Ojciec Święty wyraził następnie życzenie: „Oby Bóg pozwolił, by dla potwierdzenia tych zamysłów możliwe stało się zorganizowanie wspólnych spotkań w miejscach o symbolicznym znaczeniu dla wielkich religii monoteistycznych”.

Zamierzone spotkania „w miejscach o wielkiej wymowie symbolicznej – w Betlejem, Jerozolimie i na Synaju – (…) mają pogłębić dialog z żydami i wyznawcami islamu”. Niestety, pragnienie papieża nie ziściło się.

Temat dialogu międzyreligijnego, w tym dialogu z i., podjął Jan Paweł II także w ogłoszonej 14 IX 1995 adhortacji apostolskiej Ecclesia in Africa, poświęconej sprawom Kościoła w Afryce i jego misji ewangelizacyjnej u progu nowego tysiąclecia. W rozdziale II Ewangelizacja i inkulturacja, w paragra. e poświęconym zagadnieniu dialogu (nr 65-67) papież omówił kolejno dialog: pomiędzy chrześcijanami i wśród nich (nr 65), z muzułmanami (nr 66) z wyznawcami religii tradycyjnych (nr 67). W dokumencie tym i. został ukazany jako wielkie wyzwanie dla Kościoła katolickiego w Afryce. Jan Paweł II napisał, iż „dialog powinien ogarniać także ludzi dobrej woli wśród muzułmanów. Chrześcijanie nie mogą zapominać, że wielu muzułmanów stara się naśladować wiarę Abrahama i żyć zgodnie z nakazami Dekalogu”. Chrześcijanie i wyznawcy i. są członkami „wielkiej ludzkiej rodziny”. Szacunek okazywany sobie nawzajem przez ludzi różnych religii jest „odpowiedzią człowieka” na pragnienie Boga, by wszyscy żyli w zgodzie. „Żywy Bóg, Stwórca nieba i ziemi i Pan dziejów”, Ten, który „jest Ojcem wielkiej ludzkiej rodziny”, pragnie, „abyśmy świadczyli o Nim, okazując szacunek wartościom i tradycjom religijnym każdego człowieka”.
 

Dialog ma służyć społecznościom ludzkim jako środek do osiągnięcia wszechstronnego rozwoju. W relacjach między muzułmanami a chrześcijanami – przekonywał Jan Paweł II – nie powinno być miejsca na przemoc i nienawiść. Wolą Boga jest, by nie zadawać w Jego Imię nikomu śmierci. Słowa adhortacji: Bóg „nie chce bynajmniej być tym, w którego imię zabija się innych ludzi, ale nakazuje wierzącym, aby w duchu sprawiedliwości i pokoju wspólnie służyli życiu”, zdają się być zaadresowane w sposób szczególny do fundamentalistów islamskich.

Nienawiść żywiona „w imię Boga” do innych jest w gruncie rzeczy nienawiścią skierowaną ku Bogu. Jan Paweł II nie raz wyrażał tę opinię. „Obydwie strony dialogu islamsko-chrześcijańskiego” powinny szanować „zasadę wolności religijnej z wszystkimi jej konsekwencjami”. Zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny, czyli publiczny, wyraz wiary powinien być otaczany respektem. Bez tego przyzwolenia, bez szacunku dla czyjejś tożsamości religijnej, nie może być w ogóle mowy o jakimkolwiek dialogu. Zaangażowanie w jego prowadzenie stanowi wyraz powołania, którego „dawcą” jest sam Bóg. Jan Paweł II stwierdził wprost: „Chrześcijanie i muzułmanie są powołani, aby prowadzić dialog unikając zagrożeń, jakie rodzą się z fałszywego irenizmu albo z wojowniczego fundamentalizmu, oraz, aby sprzeciwiać się głośno nielojalności w polityce i w działaniu, a także wszelkiemu brakowi wzajemności w dziedzinie wolności religijnej”.

Wytyczne do prowadzenia dialogu międzyreligijnego (a zatem również do dialogu z i.) zostały zawarte także w ogłoszonej 6 XI 1999 posynodalnej adhortacji apostolskiej Ecclesia in Asia. Dokument ten podpisany został przez papieża w czasie uroczystej sesji odbywającej się w New Delhi w Indiach, zamykającej Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów Poświęcone Azji. W trakcie obrad synodu biskupi ocenili sytuację Kościoła azjatyckiego w świetle Chrystusowego nakazu misyjnego, by głosić Ewangelię wszystkim ludom i narodom. Podkreślili, iż dialog międzyreligijny jest aspektem (elementem) misji ewangelizacyjnej Kościoła (Ecclesia in Asia, nr 23). Dialog stanowi istotną część misji Kościoła, ponieważ ma swoje źródło, swój początek w pełnym miłości „dialogu zbawienia”, prowadzonym przez Boga Ojca z całą ludzkością przez Syna Bożego w mocy Świętego Ducha. Dialog opiera się na „logice wcielenia”. Służyć ma odnowie działalności Kościoła pośród ludów i narodów Azji. Numer 31. adhortacji w całości poświęcony został dialogowi interreligijnemu. Ojciec Święty przypomniał wiernym Azji oraz wiernym Kościoła powszechnego, iż Sobór Watykański II uznał dialog oraz współpracę z wyznawcami innych religii za wyzwanie skierowane do wszystkich ochrzczonych oraz całej wspólnoty wierzących w Chrystusa. Papież wskazał na deklarację Nostra aetate jako „wielką kartę międzyreligijnego dialogu dla naszych czasów”.

Na kontynencie azjatyckim powstały oraz ukształtowały się wielkie religie i duchowe tradycje ludzkości. Jan Paweł II nazwał Azję „kolebką wielkich religii świata” (judaizmu, chrześcijaństwa, i. oraz hinduizmu). Dokument zwrócił uwagę na troskę biskupów o Jerozolimę, która jest „sercem chrześcijaństwa”, miastem bardzo drogim wszystkim dzieciom Abrahama. Ojcowie Synodu – jak podkreśla Ecclesia in Asia – wezwali poszczególne Kościoły partykularne tego kontynentu do solidarności z Kościołem, który jest w Jerozolimie. Dzielić mają one troski oraz doświadczenia Kościoła jerozolimskiego. Wierni powinni modlić się zań oraz służyć – poprzez zaangażowanie na rzecz pokoju i sprawiedliwości – dziełu „pojednania pomiędzy dwoma ludami i trzema religiami obecnymi w Świętym Mieście” (Ecclesia in Asia, nr 28). Dokument, ukazując przeszłość Kościoła na kontynencie azjatyckim, zwrócił uwagę na fakt głoszenia w XIII w. Ewangelii Mongołom i Turkom, jak również Chińczykom. Chrześcijaństwo, zaznaczył, nie zakorzeniło się jednak w tym rejonie świata z powodu rozwoju i. oraz wiążącej się z tym faktem geogra. cznej izolacji.

Ogłoszony przez Sekretariat dla Niechrześcijan 10 VI 1984 (w uroczystość Zesłania Ducha Świętego) dokument Postawa Kościoła wobec wyznawców innych religii. Re. eksje i wskazówki dotyczące dialogu i misji odzwierciedla doświadczenia Kościoła zdobyte w pracy na rzecz dialogu interreligijnego w dwudziestoleciu posoborowym. Stanowi resumé teoretycznych założeń międzyreligijnego dialogu i wytycza drogi, którymi postępować powinni wierni, spotykający na co dzień ludzi innych religii. Dokument omawia podstawy i prezentuje formy dialogu Kościoła z niechrześcijańskimi tradycjami religijnymi.

Zgodnie z podtytułem opisuje relacje między dialogiem międzyreligijnym a misją Kościoła, którą stanowi głoszenie zbawczego Imienia Jezusa. Zawiera ważne teologiczne stwierdzenia oraz istotne wskazania pastoralne. W nr 17. tego dokumentu, zamieszczonym w części Posłannictwo, zwrócono uwagę na misjonarzy, którzy wyróżnili się w dziejach Kościoła: św. Franciszka z Asyżu i bł. Charlesa de Foucaulda. Stwierdzono też, że „wśród wielu dostarczonych przez historię przykładów chrześcijańskiego posłannictwa szczególne znaczenie mają normy ustalone przez świętego Franciszka w niezatwierdzonej Regule dla braci (1221), którzy »z Bożego natchnienia zechcą pójść do Saracenów« (…). Znalazłszy się pośród nich, mogą oni ustalić swe związki duchowe w dwojaki sposób. Pierwszy sposób: niech nie wszczynają kłótni ani sprzeczek, ale z miłości do Boga będą ulegli wobec każdego ludzkiego stworzenia i przyznają się do tego, że są chrześcijanami. Drugi sposób: kiedy zobaczą, że tak się Bogu podoba, niech głoszą Słowo Boże». W naszym stuleciu powstało i sprawdziło się – przede wszystkim w świecie i. – doświadczenie Charlesa de Foucaulda, który wypełniał swoje posłannictwo w postawie pokornego i milczącego zjednoczenia z Bogiem, komunii z ubogimi i w duchu powszechnego braterstwa”.

Ogłoszony 19 V 1991 dokument Dialog i przepowiadanie. Re. eksje i orientacje dotyczące dialogu międzyreligijnego i przepowiadania Ewangelii Jezusa Chrystusa został opracowany przez Papieską Radę ds. Dialogu Międzyreligijnego i Kongregację ds. Ewangelizacji Narodów. W rozdziale I dokumentu, poświęconym zagadnieniu dialogu międzyreligijnego (a zatem implicite – dialogu Kościoła z i.), omówione zostały następujące kwestie: chrześcijańskie podejście do tradycji religijnych (nr 14-32), miejsce dialogu międzyreligijnego w misji ewangelizacyjnej Kościoła (nr 33-41), dyspozycje do prowadzenia dialogu międzyreligijnego (nr 47-50) oraz przeszkody dialogu (nr 51-54).

za: www.arabia.pl; Fragment pochodzi z książki: Jan Paweł II. Encyklopedia dialogu i ekumenizmu, E. Sakowicz (red.), Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne