Radosne święto losów
W miesiącu adar, przypadającym na styczeń-luty-marzec, wyznawcy judaizmu obchodzą w 14 i 15 dniu święto Purim (dosł. „losy"). Dni od 13 do 15 adar tworzą pewną całość. Powodem obchodzenia święta Purim jest ocalenie Żydów w diasporze perskiej, szczegółowo opisane w Księdze Estery; gdy dostojnik królewski Haman pytał los, kiedy ma zrealizować swój niecny plan, otrzymał odpowiedź, że w trzynastym dniu dwunastego miesiąca. Dzięki interwencji królowej Estery zamiar ten został udaremniony. Dzień Purim jest poprzedzony dniem postu stosownie do opisu mówiącego, że Estera, zanim poszła do króla, wezwała Żydów do postu. Święto Purim charakteryzuje swawolna wesołość, przebieranie się (jest to „żydowski karnawał").

Najswawolniejsze
Święto Losów, obchodzone 14 adar, prawdopodobnie jest najswawolniejszym dniem w kalendarzu żydowskim. Przypomina karnawał, z charakterystycznym dla niego zwyczajem przebierania się i noszenia masek. Z rozgardiaszu, jaki panuje z tej okazji, cieszą się przede wszystkim dzieci. Nawet na nabożeństwo do synagogi można nie tylko przynieść grzechotki i trąbki, ale należy się nimi także posłużyć w czasie służby Bożej. Hałas wszczyna się za każdym razem, gdy podczas czytania padnie imię Hamana, wielkiego wezyra Ahaszwerosza czy Aswerusa (Kserksesa). Zwojem świątecznym, który się czyta w święto Purim, jest Księga Estery. Esterze bowiem, która została małżonką Aswerusa, udało się udaremnić plan zagłady Żydów w królestwie perskim, jaki uknuł Haman. Nic dziwnego, że historii tej, w której Estera okazała się wyba-wicielką ludu żydowskiego, wciąż nadawano nową postać w społeczności żydowskiej. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że hiszpański dramaturg Lope de Vega (1562-1635) w szczytowym okresie działalności inkwizycji napisał dramat poświęcony Esterze. Trzysta lat później, gdy w 1933 r. reżim nazistowski właśnie doszedł do władzy, popularna gazeta żydowska z okazji Purim przypomniała historię Estery i napiętnowała (zgodnie z tradycją) „kanclerza" Hamana.

Następnego dnia w partyjnym organie NSDAP ukazał się zajadły artykuł, w którym publikację w gazecie żydowskiej uznano za jawny atak na kanclerza Rzeszy, Adolfa Hitlera, i jego partię. Pogróżki, jakie sformułowano w tym partyjnym artykule przeciwko Żydom, którzy rzekomo nadużyli cierpliwości Niemiec, niepomiernie przerosła późniejsza rzeczywistość.

Opowiadanie o nienawiści Hamana do Żydów rozpoczyna się wzmianką o jego arogancji. Zażądał mianowicie, żeby wszyscy poddani królestwa perskiego przed nim klękali. Wujek Estery, pobożny Mardocheusz, sprzeciwił się temu żądaniu. Z zemsty Haman postanowił unicestwić wszystkich Żydów. O czasie zagłady miały zadecydować losy (purim), skąd wzięła się nazwa święta. Tymczasem król Aswerus dowiaduje się od Estery, jak wobec niego lojalnie zachował się Mardocheusz i dla jakich to egoistycznych celów wykorzystuje władzę Haman. Na rozkaz więc króla Mardocheusz zostaje przywrócony do wielkiej czci, niewierny Haman w okrutny sposób stracony, a Żydzi ocaleni.

Tradycja o tych wydarzeniach dochodzi do głosu we wrzawie wszczynanej podczas nabożeństwa, w domach i w czasie pochodów urządzanych tego dnia. W Europie, a do pewnego stopnia także w innych częściach świata, pewne elementy historii o Esterze, a mianowicie te, które traktują o planowanej zagładzie Żydów, łączy się z Holocaustem, Szoah, za rządów nazistów.

Najpierw post
Post Estery W przededniu święta Purim przyjęło się pościć tak jak na prośbę Estery, pościli wszyscy Żydzi Imperium Perskiego. Chodziło o ubłaganie Najwyższego, aby zmiłował się nad Żydami i uchronił ich przed surową karą. Pościła również sama Estera przed złożeniem wizyty królowi perskiemu, kiedy to miała wstawić się za swoim narodem. Jeśli post przypada na szabat, przekłada się go na czwartek. W odróżnieniu od postu w Jom Kipur i Tisza be Aw post ten zaczyna się rano, a nie w wieczór poprzedzający święto. W dniu Postu Estery przyjęło się wypełniać nakaz przypominający o "połowie szekla" z czasów Świątyni: w synagogach stawia się w tym celu talerzyki, na które wierni kładą po trzy monety.

Bez murów
Purim obchodzone jest we wszystkich tych miastach, które nie były otoczone murami w czasach Jozuego. Zwyczaj ten opiera się na fragmencie z Księgi Estery (Megilat Ester): "dlatego żydowscy wieśniacy, mieszkańcy osiedli nieobwarowanych, święcą czternasty dzień miesiąca adar jako dzień radości i ucztowania, jako dzień świąteczny, we którym nawzajem przysyłają sobie dary żywnościowe" (Est 9,19). W mieście Szuszan (Suza), stolicy Imperium Perskiego, Żydzi świętowali swoje zwycięstwo nad wrogiem w dniu I5 adar. Właśnie w tym dniu święto Purim obchodzi się w starożytnych miastach Erec Israel. Obecnie udokumentowany jest jedynie fakt, że Jerozolima w czasach Jozuego była otoczona murami. W innych starych miastach - Twerii, Bejt-Szean, Hebronie itd. Purim świętuje się przez dwa dni - czternastego i piętnastego dnia miesiąca adar.

Dlaczego świetują?
Wyznawcy judaizmu tak wyjaśniają, dlaczego obchodzą święto Purim:

Obchodzimy Purim na pamiątkę cudownego ocalenia Żydów od całkowitej zagłady, co miało miejsce w czasach króla Aswerusa (Kserksesa), władcy potężnej Persji. Zausznik królewski, Haman, postanowić zniszczył Żydów i ciągnął losy (pur), aby dowiedział się, jaki jest najbardziej sprzyjający dzień dla zrealizowania tych niecnych zamiarów. Nazwa święta Purim wywodzi się właśnie od słowa "pur" - los. Plany Hamana spełzły na niczym dzięki odwadze i samozaparciu dwojga ludzi - żydówki Estery, która była żoną Aswerusa, i jej kuzyna Mordechaja (Mardocheusza), jednego z przywódców społeczności żydowskiej w czasach imperium rozciągającego się od Indii po Etiopię. Hamana z rozkazu królewskiego powieszono, a jego stronnicy, zorganizowani przez niego i uzbrojeni - zostali zgładzeni przez Żydów tego samego dnia, 13 adar, kiedy to oni mieli wymordować Żydów. Następny dzień, 14 adar (a w Suzie i starożytnych miastach Erec Israel również I5 adar) stał się świętem, które obchodzimy po dzień dzisiejszy.
 

Jak to było z tą Esterą?
Najprawdopodobniej Księga Estery napisana została w Babilonii lub Persji i odzwierciedla rzeczywistość historyczną z czasów Imperium perskiego podczas rządów dynastii Achemenidów (558 - 330 r. p.w.e.), tzn. przed inwazją Greków, na których czele stał Aleksander Macedoński. Dowodem na to, że Księga Estery powstała w epoce przedgreckiej, jest fakt, iż nie zawiera ona żadnych greckich terminów oraz imion. Wszystkie obce słowa występujące w Księdze wywodzą się z perskiego bądź aramejskiego.

Król opisany w Księdze Estery jako Aswerus - to być może Kserkses I, panujący w latach 486-465 p.w.e. Historia potwierdza wiele faktów opisanych w Księdze Estery. Na przykład wiadomo, że Kserkses I kazał zbudować wspaniały pałac w Suzie (w Księdze Estery miasto to nosi nazwę Szuszan). Za jego panowania państwo perskie było potęgą, jego granice na wschodzie sięgały doliny Indusu, a na zachodzie - sąsiadowało z Etiopią i Libią. Kserkses I otoczył się przepychem, szczodrą ręką rozdawał cenne dary swoim bliskim i wydawał wielodniowe wystawne uczty.

Księga ta, należąca do trzeciej części Tanachu, Pisma Świętego, do Ketuwim - Pism, otrzymała nazwę od imienia Estery, bohaterki opowieści, dzięki której uratowali zostali od zagłady Żydzi mieszkający w Imperium Perskim. Ma ona jeszcze jedną nazwę - Megilat Ester czyli Zwój Estery. Opowieść osnuta jest wokół pasjonującego wątku - nad Żydami ogromnego imperium zawisło śmiertelne niebezpieczeństwo, od którego zostali oni cudem uratowani. Księga rozpoczyna się od opowieści o tym, jak Aswerus, władca Imperium Perskiego, każe stracić swoją żonę Waszti, która nie chciała stanąć przed obliczem króla i jego ministrów podczas uczty (rozdział 1). (Historia Waszti, nota bene, stanowi niezły materiał dla feministek, ponieważ kończy się następująco: "I rozesłano listy do wszystkich prowincji, że każdy mężczyzna ma być panem w swoim domu i zarządzać nim, jak mu się podoba" (Est. 1;22) Król zaczyna rozglądać się za nową królową na miejsce straconej żony. Wśród licznych pretendentek przybyłych do pałacu największą przychylność króla zyskała żydowska dziewczyna-sierota - piękna Estera wychowana w domu swego kuzyna Mordechaja. Estera zostaje królową, zająwszy miejsce Waszti (rozdział 2). Następnie Aswerus wyznacza swojego najbliższego doradcę - zostaje nim wróg Żydów Haman, który wywodzi się z rodu Amalekitów. Żądnemu chwały Hamanowi kłaniają się wszyscy aż do ziemi. Wszyscy - oprócz Mordechaja. Zagniewany Haman postanawia rozprawić się z niepokornym Żydem i całym jego narodem. Przekonuje króla, aby wydał rozkaz unicestwienia wszystkich Żydów mieszkających w jego państwie w ciągu jednego dnia - trzynastego dnia miesiąca adar. Haman wybrał ten dzień, ciągnąwszy uprzednio losy (rozdział 3). Mordechaj dowiedział się o tym straszliwym rozkazie, oznajmił o tym Esterze i przekonał ją, aby poprosiła króla o uchylenie rozkazu, chociaż i ona w ten sposób narażała swoje życie (rozdział 4). Estera zaprasza Aswerusa i Hamana na bal (rozdział 5). W nocy Aswerus nie może usnąć, rozkazuje więc, aby mu poczytano kroniki. W jednej z nich napisane było, że Mordechaj pomógł w zdemaskowaniu zamachowców, którzy chcieli zgładzić króla, ale nie wynagrodzono ich za to. Aswerus każe odznaczyć Mordechaja i powierza to zadanie... Hamanowi (rozdział 6). Aswerus i Haman przybywają na ucztę do Estery i wtedy przyznaje się ona do tego, że należy do narodu skazanego na całkowitą zagładę.

Wszystkie obce słowa występujące w Księdze wywodzą się z perskiego bądź aramejskiego. Król opisany w Księdze Estery jako Aswerus - to być może Kserkses I, panujący w latach 486-465 p.w.e. Historia potwierdza wiele faktów opisanych w Księdze Estery. Na przykład wiadomo, że Kserkses I kazał zbudować wspaniały pałac w Suzie (w Księdze Estery miasto to nosi nazwę Szuszan). Za jego panowania państwo perskie było potęgą, jego granice na wschodzie sięgały doliny Indusu, a na zachodzie - sąsiadowało z Etiopią i Libią. Kserkses I otoczył się przepychem, szczodrą ręką rozdawał cenne dary swoim bliskim i wydawał wielodniowe wystawne uczty.

Księga ta, należąca do trzeciej części Tanachu, Pisma Świętego, do Ketuwim - Pism, otrzymała nazwę od imienia Estery, bohaterki opowieści, dzięki której uratowali zostali od zagłady Żydzi mieszkający w Imperium Perskim. Ma ona jeszcze jedną nazwę - Megilat Ester czyli Zwój Estery. Opowieść osnuta jest wokół pasjonującego wątku - nad Żydami ogromnego imperium zawisło śmiertelne niebezpieczeństwo, od którego zostali oni cudem uratowani. Księga rozpoczyna się od opowieści o tym, jak Aswerus, władca Imperium Perskiego, każe stracić swoją żonę Waszti, która nie chciała stanąć przed obliczem króla i jego ministrów podczas uczty (rozdział 1). (Historia Waszti, nota bene, stanowi niezły materiał dla feministek, ponieważ kończy się następująco: "I rozesłano listy do wszystkich prowincji, że każdy mężczyzna ma być panem w swoim domu i zarządzać nim, jak mu się podoba" (Est. 1;22) Król zaczyna rozglądać się za nową królową na miejsce straconej żony. Wśród licznych pretendentek przybyłych do pałacu największą przychylność króla zyskała żydowska dziewczyna-sierota - piękna Estera wychowana w domu swego kuzyna Mordechaja. Estera zostaje królową, zająwszy miejsce Waszti (rozdział 2). Następnie Aswerus wyznacza swojego najbliższego doradcę - zostaje nim wróg Żydów Haman, który wywodzi się z rodu Amalekitów. Żądnemu chwały Hamanowi kłaniają się wszyscy aż do ziemi. Wszyscy - oprócz Mordechaja. Zagniewany Haman postanawia rozprawić się z niepokornym Żydem i całym jego narodem. Przekonuje króla, aby wydał rozkaz unicestwienia wszystkich Żydów mieszkających w jego państwie w ciągu jednego dnia - trzynastego dnia miesiąca adar. Haman wybrał ten dzień, ciągnąwszy uprzednio losy (rozdział 3). Mordechaj dowiedział się o tym straszliwym rozkazie, oznajmił o tym Esterze i przekonał ją, aby poprosiła króla o uchylenie rozkazu, chociaż i ona w ten sposób narażała swoje życie (rozdział 4). Estera zaprasza Aswerusa i Hamana na bal (rozdział 5). W nocy Aswerus nie może usnąć, rozkazuje więc, aby mu poczytano kroniki. W jednej z nich napisane było, że Mordechaj pomógł w zdemaskowaniu zamachowców, którzy chcieli zgładzić króla, ale nie wynagrodzono ich za to. Aswerus każe odznaczyć Mordechaja i powierza to zadanie... Hamanowi (rozdział 6). Aswerus i Haman przybywają na ucztę do Estery i wtedy przyznaje się ona do tego, że należy do narodu skazanego na całkowitą zagładę.

Rozgniewany król każe powiesić Hamana, który podsunął myśl o wymordowaniu Żydów, na tym samym drzewie, na którym, na którym miał Haman zamierzał powiesić Mordechaja. Teraz Aswerus wyznacza na swojego powiernika i doradcę Mordechaja (rozdział 7). Ulegając prośbie Estery Aswerus wydaje nowy rozkaz: Żydom zezwala się na zorganizowanie zbrojnej samoobrony i zniszczenie swoich wrogów. Żal i smutek, w którym pogrążeni byli Żydzi zamienia się w radość i wesele (rozdział 8).

W wyznaczony dzień, 13 adar (a w stolicy imperium Szuszanie również 14 adar), w ten sam dzień, kiedy Haman miał wymordować wszystkich Żydów, niedoszłe ofiary zgładziły tysiące swoich wrogów, nie tykając ich dóbr. Następny dzień - 14 adar (w Szuszanie - 15 adar) - stał się świętem wszystkich uratowanych od zagłady Żydów. I święto Purim zostało ustanowione po wsze czasy (rozdział 9). Księga kończy się wiadomością, iż cała historia zapisana została w kronikach Imperium Perskiego (rozdział 10).

Święto Purim, można powiedzieć, pełni ważne funkcje psychologiczne. Wszystkie inne święta mają wyraĽne duchowe przesłanie: Rosz haSzana - skruchę; Sukot - wdzięczność; Chanuka -przywiązanie do wolności religijnej; Pesach - wolność; Szawuot - Torę. Ale tylko Purim pozwala nam na ten rodzaj świętowania, który dopuszcza całkowite zapomnienie się i odczuwanie wielkiej radości z powodu udanej zemsty. To słodkie i bardzo ludzkie uczucie. Zemsta nie może być jednak programem działania. Co innego zabawa, maski, kołatki, hałas i ucztowanie. Zemsty jednak nie chcemy i nie możemy uświęcać. Purim pozwala nam poradzić sobie, w symboliczny sposób, ze wszystkimi Hamanami naszej historii. Tak, potrzebne jest nam takie święto.
 

Czytanie dwa razy
Obowiązkiem każdego wierzącego Żyda jest dwukrotne wysłuchanie Księgi Estery: wieczorem (na rozpoczęcie święta) i nazajutrz rano - po porannej modlitwie. Ten, kto z jakiegoś powodu nie mógł wysłuchać Zwoju Estery w synagodze, powinien przeczytać go sam. Wysłuchać czytania muszą wszyscy (oprócz głuchych, chorych psychicznie i nieletnich dzieci) - i mężczyĽni i kobiety.

Kobiety mają obowiązek wysłuchać Księgi na równi z mężczyznami, ponieważ są one bezpośrednio związane z cudem purimowym, bo przecież właśnie królowa Estera odegrała w tych wydarzeniach główną rolę.
Należy słuchać Księgi bardzo uważnie, nie wolno opuścić ani jednego słowa. Z tego powodu wymaga się od lektora, aby w miejscach, w których imieniu Hamana w synagodze towarzyszy hałas, przerwał czytanie i czekał dopóki nie zapadnie cisza. Wiele osób przynosi do synagogi własne zwoje i śledzi każde słowo czytane przez lektora, szeptem je powtarzając tak, by nie opuścić niczego.
 

Błogosławieństwa odmawiane przed czytaniem Zwoju Estery
Baruch ata Haszem elokejnu melech haolam,
Aszer kidszanu bemicwotaw weciwanu al mikra megila.

Błogosławiony bądź Panie Boże nasz, królu wszechświata,
który uświęciłeś nas swymi przykazaniami i nakazałeś nam czytać Megilę.

Baruch ata adonaj elokejnu melech haolam
Szeasa nisim laawotejnu bajamim hahem bazman haze

Błogosławiony bądź Panie Boże nasz, królu wszechświata,
który uczyniłeś cuda dla Ojców naszych, w owych dniach, w owym czasie.

Baruch ata adonaj elokejnu melech haolam,
szehechejanu, wekimanu wehigianu lazman haze

Błogosławiony bądź Panie Boże nasz, królu wszechświata,
który utrzymałeś nas przy życiu i zdrowiu, abyśmy doczekali tej uroczystej pory.

Baruch ata adonaj elokejnu melech haolam
Haraw et riwejnu Wehadan et dinejnu
Wehanokem et nikmatejnu
Wehamszalem gmul lechol ojwej nafszejnu wehanifra lanu micarejnu
baruch ata adonaj
Hanifra leamo israel mikol carejhem
hael hamoszija

Błogosławiony bądź Panie Boże nasz, królu wszechświata,
który bronisz sprawy naszej,
utrzymujesz nasze prawa,
mścisz się za nas,
odpłacasz zasłużoną karą wszystkim nieprzyjaciołom naszym
i dajesz nam zadośćuczynienie od ciemiężców naszych.
Błogosławiony bądź Panie Boże,
który dajesz zadośćuczynienie ludowi swemu, Izraelowi,
od wszystkich nieprzyjaciół ich, Boże Wybawco!
 

Miszloach manot i podarunki dla biednych
Są dwa ważne nakazy związane ze świętem Purim - to miszloach manot (dosłownie - dawanie prezentów) oraz "dary dla ubogich".
W Purim dorośli i dzieci wychodzą na ulicę z talerzykami i koszyczkami wypełnionymi pierogami i słodkościami oraz z butelkami wina. Należy posyłać nie mniej niż dwa prezenty, słowo "manot" (prezenty) użyte jest bowiem w liczbie mnogiej.

Głęboki sens nakazu noszenia "podarunków dla biednych" polega na tym, że właśnie tego dnia powszechnej radości i wesela powinniśmy pamiętać o naszych braciach będących w potrzebie i dołożyć starań, aby i oni uczestniczyli w ogólnej radości i nie odczuwali swego niedostatku. Przyjęło się powierzać ten nakaz dzieci, aby przyuczać je do tego, że nie tylko one dostają, ale właśnie - zgodnie z żydowską tradycją - i one powinny dawać.

Wypełniając nakaz "podarunków dla biednych" trzeba dawać dwa razy tyle niż przy miszloach manot. Wynika to z tego, że oba słowa - i "podarunki" i "dla biednych" są w liczbie mnogiej, co oznacza, że należy dawać co najmniej dwa podarunki dwóm ubogim.
 

Wielkie ucztowanie
Dni Purim powinny być dniami "uczt i wesela", jako że wszystkie opisane tu wydarzenia, na cześć których obchodzimy Purim, odbyły się w atmosferze radości panującej podczas uczty. Dlatego w Purim, po południu, wydaje się przyjęcia, która trwają do godzin nocnych. W czasie uczty należy pić dużo wina, ponieważ cuda, na pamiątkę których obchodzimy Purim, związane są z winem. Talmud powiada, że podczas Purim Żyd musi wypić tyle wina, aby nie mógł odróżnić słowa "przeklęty Haman" od słów "błogosławiony Mordechaj" (traktat Megila, 76).

Wymazywanie imienia Hamana
Dzieci przynoszą do synagogi kołatki, pistolety-zabawki i inną tego typu "broń", za pomocą której za każdym razem, gdy czytający Megilę wypowiada imię Hamana, czynią ogłuszający hałas. "Wymazywanie imienia Hamana" to stary obyczaj, rozpowszechniony we wszystkich gminach żydowskich.

Maski i przebrania
Innym starodawnym obyczajem podkreślającym wesoły nastrój święta Purim jest zakładanie masek i kostiumów. Jeśli pogoda sprzyja, tego dnia na ulicę wychodzą chłopcy i dziewczęta przebrani za królów, królowe, żołnierzy i rozbójników, kowbojów i wezyrów. Zwyczaj ten objaśnia się na wiele sposobów. Przede wszystkim wskazuje się na to, iż w Księdze Estery powiedziano: "wrogowie Żydów spodziewali się wziąć górę nad nimi, nastąpiła odmiana taka, że Żydzi wzięli górę nad tymi, którzy ich nienawidzili" (9;1). Ponieważ mówi się, że "nastąpiła odmiana", w Purim przyjęto przebierać się "dla odmiany" w kostiumy.
Drugie wyjaśnienie podaje rabi Izrael Baal Szem Tow, twórca chasydyzmu: jednym z ważniejszych nakazów wypełnianych w święto Purim jest dawanie "podarunków dla biednych", jest to cedaka - okazywanie miłosierdzia. A najlepszym sposobem wypełniania tego nakazu jest dawanie pieniędzy znajdującym się w potrzebie w taki sposób, aby nie wiedzieli oni od kogo otrzymują pieniądze. Dlatego właśnie - powiada rabi Izrael Baal Szem Tow - przebieramy się w Purim w kostiumy, aby biedacy nie rozpoznali swoich dobroczyńców i nie byli skrępowani datkami...

Jadłospis purymowy
"Uszy Hamana" (hamantasze, czyli oznej Haman) - słodkie trójkątne ciasteczka napełnione makiem. Obyczaj wypiekania hamantaszy na Purim rozpowszechniony jest w Europie od dawna, w gminach aszkenazyjskich jak włoskich, póĽniej zaś rozprzestrzenił się na inne gminy. Dlaczego ciasteczka te noszą nazwę "uszy Hamana"? Legenda głosi, że kiedy prowadzono Hamana na stracenie, "jego plecy były zgarbione, głowa zwieszona, uszy zaś miał oderwane". Zgodnie zaś z inną legendą, Haman nosił trójkątną czapkę.
Kreplach - pierogi z nadzieniem z mięsa.
Chała Purimowa - na ucztę purimową piecze się specjalny rodzaj chały - ogromnych rozmiarów i z dużą ilością rodzynek.
W Talmudzie, w traktacie Megila, powiada się, że w Purim Żyd musi wypić tyle wina, aby "nie mógł odróżnić (ad lo jada) słów "przeklęty Haman" od słów "błogosławiony Mordechaj". Te słowa - ad lo jada - stały się nazwą wesołego balu purimowego.

Wykorzystano m. in. materiały edukacyjne pochodzące ze stron www.jewish.org.pl