Zaślubiny i rozwód w judaizmie

Marc Stern

publikacja 29.12.2009 12:59

Jest to fragment książki "Co to jest judaizm? Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania Wydawnictwa WAM :.

Zaślubiny i rozwód w judaizmie AUTOR / CC 2.0 Ceremonia zaślubin

Zaślubiny

Czym różni się ślub żydowski od ślubu państwowego?

W tradycji żydowskiej ważne są wyłącznie zaślubiny religijne. Jednak w krajach, w których władza ustawodawcza oddzielona jest od władzy religijnej, jest przyjęte, a nawet pożądane, by najpierw zawrzeć związek w urzędzie stanu cywilnego, a potem świętować ślub religijny. Podobnie wygląda sprawa w przypadku rozwodu.
W Izraelu i w USA ślub religijny ma również moc prawną, jest automatycznie odnotowywany w urzędzie stanu cywilnego.
Ślub religijny może odbyć się w synagodze, w sali imprezowej lub nawet w ogrodzie. Ważne jest, aby ceremonia odbyła się w obecności rabina.

Jaką rolę odgrywa rabin w religijnych zaślubinach?

Rabin najpierw przeprowadza rozmowę z przyszłymi małżonkami, sprawdza dokumenty ślubne ich rodziców oraz bada, czy nie zachodzą okoliczności, które stoją małżeństwu na przeszkodzie. Poza tym rabin proponuje termin ślubu.

Co może stać na przeszkodzie małżeństwu?

Jeżeli na przykład jeden z partnerów uzyskał rozwód tylko w Urzędzie Stanu Cywilnego, nie otrzymując go od instancji religijnej, rabin nie może udzielić parze ślubu, jeden z małżonków bowiem popełniłby bigamię. Jeżeli narzeczony jest kohenem, nie może wziąć ślubu z rozwódką lub kobietą, która przyjęła judaizm.

Mamzer zresztą również nie może zawierać związków małżeńskich w obrębie społeczności żydowskiej.

Kto to jest mamzer?

Mamzer jest dzieckiem kobiety zamężnej, poczętym poza małżeństwem.

Czy poligamia albo bigamia są dozwolone?

Poligamia była wcześniej w judaizmie dozwolona, jednak pod warunkiem, że w grę wchodziły nie więcej niż cztery kobiety oraz że mąż był zdolny zatroszczyć się o ich utrzymanie. W Biblii (Księga Rodzaju 29,18-30) znajdziemy historię Jakuba i jego dwóch żon oraz dwóch nałożnic. Król Salomon był znany z tego, że jako władca miał tysiące kobiet. Wynikało to z tego, że królowie Izraela rościli sobie pretensje do przywileju poślubienia więcej niż czterech żon.

Poligamia, jak też i bigamia, została zniesiona przez rabina Gerszoma ben Jehudę z Moguncji w jednym z jego znanych rozstrzygnięć.

Ogólnie rzecz biorąc, wielkie rozstrzygnięcia rabinów są ważne przez czterysta lat, a to konkretne postanowienie już dwa razy było automatycznie przedłużane i dalej jest akceptowane na całym świecie. Warto zauważyć, że judaizm wcześniej niż inne religie i kultury wprowadził monogamię.

Dlaczego rabin proponuje termin ślubu?

W ciągu roku jest wiele okresów żałoby umotywowanych historycznie, w czasie których nie wolno zawierać związków małżeńskich. Wesele nie może się odbyć również w takie święta jak sobota i dni postu. Prócz tego ważne jest, aby ślub zaplanować tak, by odbył się po menstruacji narzeczonej.

Jak przebiegają żydowskie zaślubiny?

Ceremonia składa się z dwóch części - erusin (zjednoczenie) i nisuin (właściwe zaślubiny).
Erusin polega na tym, że narzeczony zakłada narzeczonej pierścień na palec. Wymawia przy tym słowa Hare at mekudeszet li be-tabaat su kedat Mosze we-Israel („Teraz jesteś mi poślubiona tym pierścieniem według prawa Mojżeszowego i Izraela"). Wydaje się, że niemieckie słowo heiraten 'pobrać się' powstało na skutek ściągnięcia hebrajskich słów hart at. Nałożenie pierścienia musi odbywać się w obecności dwóch świadków. W żydowskiej tradycji nie istnieje zwyczaj wymieniania się pierścieniami.

Następnie rabin odmawia błogosławieństwo.

Erusin można porównać do zaręczyn. Dawniej obie części zaślubin odbywały się oddzielnie. Dzisiaj w niektórych rodzinach dodatkowo świętuje się zaręczyny - zwane w jidysz wort. Jednak i w takim przypadku celebruje się erusin.

Nisuin to właściwa uroczystość zawarcia małżeństwa. Pan młody przyjmuje pannę młodą w swoim nowym domu, którego symbolem w czasie ceremonii zaślubin jest baldachim (chupa - Stąd wywodzi się szersze znaczenie wyrazu chupa -symbolu uroczystości weselnych.).

Narzeczony i narzeczona często stoją pod jednym talitem, który przedstawia nowy dom małżonków. Jednak zwyczaj ten zależy od miejscowych tradycji.

Następnie rabin odczytuje kontrakt ślubny (ketuba) i odmawia siedem błogosławieństw, pierwsze z nich nad winem - symbolem radości.

Na zakończenie ceremonii pan młody tłucze szkło na pamiątkę zburzenia jerozolimskiej Świątyni.

Po tym wszystkim państwo młodzi udają się do pokoju, by odświeżyć się tam na osobności.

Po zaślubinach odbywa się uroczyste przyjęcie (seudat micwa).

Dlaczego rozbicie szkła ma przypominać o zniszczeniu jerozolimskiej Świątyni?

Zniszczenie Świątyni należy wspominać codziennie, szczególnie w czasie radosnych wydarzeń. Z tego względu w czasie uroczystości weselnych tłucze się szkło, aby w ten sposób ograniczyć nieco nasze zadowolenie. Póki bowiem Świątynia nie zostanie odbudowana, Żydzi nie powinni odczuwać nieograniczonej radości. A także i z tego powodu, iż szkło symbolizuje kruchość małżeństwa.

Jaki powinien być pierścień?

Teoretycznie w czasie uroczystości erusin można posłużyć się dowolnym pierścieniem o wartości (miedzianej monety z czasów Talmudu). Istnieje jednak zwyczaj ofiarowania skromnego pierścienia, bez grawerunku i ozdobnych kamieni.

Co jest zapisane w ketubie (kontrakcie małżeńskim)?

Ketuba jest dokumentem spisanym po aramejsku, sygnowanym przez dwóch świadków. Jest zapisem zobowiązań męża wobec żony podczas trwania małżeństwa, aż po ewentualny rozwód. Ta umowa prawna powinna być starannie dopilnowana przez przyszłą żonę lub jej rodziców. Jeżeli ketuba zaginęła z niewyjaśnionych przyczyn, na wszelki wypadek należy spisać drugą.
 

Dlaczego ketuba jest tak ważna?

Religia żydowska była pierwszą, która poważnie potraktowała także prawa kobiet. Ketuba jest wyraźną deklaracją praw kobiety. Judaizm odrzuca pojęcie kobiety jako obiektu lub sługi. Prastara instytucja ketuby dobrze ilustruje dalekowzroczność i uniwersalizm judaizmu.

Jaki jest właściwie cel zaślubin?

Zaślubiny przypieczętowują czy też uświęcają przed Bogiem i przed ludźmi wspólne życie dwóch osób odmiennych płci. W ten sposób nowo założona rodzina może się godnie rozwijać, dając życie dzieciom. Bóg polecił człowiekowi być płodnym, rozmnażać się i zaludniać ziemię.


Czy środki antykoncepcyjne są dozwolone?

Środki antykoncepcyjne są zakazane. Niektórzy rabini nauczają, że każda rodzina powinna mieć przynajmniej dwoje dzieci, podczas gdy inni są zdania, że każda rodzina powinna posiadać przynajmniej jednego chłopca i jedną dziewczynkę. Dopiero po tym, jak w rodzinie pojawi się co najmniej dwoje dzieci, niektórzy rabini zezwalają na korzystanie ze środków antykoncepcyjnych w takich okolicznościach, jak np. zagrożenie zdrowia matki kolejną ciążą lub trudna sytuacja finansowa i społeczna.


Czy aborcja jest dozwolona?

Aborcja jest zasadniczo zabroniona, nawet w przypadkach ekstremalnych, jak np. ciąża powstała na skutek gwałtu lub gdy obraz USG wykazuje poważne wady rozwojowe płodu. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja wyboru pomiędzy życiem matki i dziecka.

Jak Tora traktuje onanizm?

Onanizm jest całkiem zabroniony, bez wyjątków. Z tego powodu -jak czytamy w Torze (Księga Rodzaju 38,10) - Onan, syn Tamar, został ukarany przez Boga śmiercią. Słowo onanizm pochodzi zresztą od jego imienia.
 

... a homoseksualizm?
Również homoseksualizm jest w całkowicie potępiony. Nie ulega wątpliwości, że homoseksualizmu nie można usprawiedliwiać tym, że - jak jeszcze do niedawna twierdzono - jest chorobą. Nie wolno zapomnieć, że Bóg przeznaczył człowieka do tego, by się rozmnażał.
 

Rozwód

Czy mężczyzna może odtrącić swoją żonę?

Nie, oczywiście, że nie. W pewnych okolicznościach mężczyzna może zażądać rozwodu, lecz musi dotrzymać zobowiązań, które zostały zapisane w .

Jak przebiega rozwód?

Najpierw przeprowadza się rozwód w Urzędzie Stanu Cywilnego. Następnie małżonkowie idą do rabina, aby uzyskać rozwód religijny. Miejscowy rabin powinien przede wszystkim dążyć do pokojowego kompromisu. Jeżeli to nie jest możliwe, rabin zwołuje bet din, który dopełnia religijnego rozwodu, tzw. get. Jest zrozumiałe, że aby się rozstać, obie strony muszą dojść do porozumienia. Bet din może nawet zmienić roszczenia kobiety uznane przez sąd państwowy. Dokument potwierdzający rozwód religijny sporządzany jest przez pisarza (sofer) ręcznie, na specjalnym papierze, według określonych reguł. Muszą się na nim podpisać świadkowie. Potem ten sporządzony ręcznie dokument zostaje rozcięty nożem. Mąż wręcza żonie przecięty dokument. Bet din otrzymuje fragmenty. Tym przekazaniem dopełnia się aktu rozwodowego. Bet din przepisuje ręcznie dane z dokumentu rozwodowego na zwykłą kartkę i wręcza rozwiedzionym małżonkom dwie kopie. Owo przepisywanie może się dzisiaj odbywać również przy użyciu maszyny do pisania lub komputera.

Dlaczego dokument musi zostać rozerwany?

Ta tradycja wywodzi się z czasów panowania cesarza rzymskiego Hadriana. W owym czasie nie wolno było Żydom w Izraelu podejmować działań urzędowych. Aby ustrzec się kary ze strony władz rzymskich, a jednocześnie żyć zgodnie z tradycją żydowską, wynajdywano rozmaite sposoby obchodzenia zakazu - przeprowadzano rozwód i spisywano stosowny dokument, który jednak zaraz niszczono. Aby jednak rozwiedzeni małżonkowie mogli otrzymać zaświadczenia, sporządzano kopie na zwykłym papierze.
 

Czy osoba rozwiedziona może ponownie wejść w związek małżeński?

Tak. Rozwiedzeni mężczyźni i kobiety mogą ponownie wchodzić w związki małżeńskie. W szczególnych sytuacjach mogą nawet pobrać się ponownie. W takim przypadku rozwiedziona kobieta nie może mieć za sobą związku z innym mężczyzną. Kohen nie może poślubić ponownie swojej byłej żony, bowiem jako potomkowi rodu kapłanów nie wolno mu wiązać się z rozwódką.

W jakich okolicznościach można domagać się rozwodu?

Jeden z partnerów może domagać się rozwodu, gdy drugi zaniedbuje swoich obowiązków małżeńskich, jest niewierny lub działa przemocą. Również gdy małżeństwo po dziesięciu latach wciąż jest bezdzietne, można zażądać rozwodu.

Ile czasu musi upłynąć po rozwodzie, aby móc zawrzeć ponowny związek?

Kobiety powinny odczekać trzy miesiące na wypadek, gdyby były w ciąży, aby miały pewność, kto jest ojcem dziecka. Poza tym nie ma żadnych innych reguł.
 

Co to jest lewirat?

Małżeństwo zwane lewiratem, czyli poślubienie szwagra, następuje wtedy, gdy umiera mąż, nie pozostawiając po sobie syna. Wówczas brat stanu wolnego, o ile zmarły takiego posiadał, musi poślubić wdowę, aby przedłużyć linię rodową. Małżeństwo takie nazywane jest jibum.

Co się dzieje, jeżeli brat nie jest na to przygotowany?

Jeżeli brat nie jest przygotowany do obrzędu jibum, ma możliwość poddania się - unieważnieniu zobowiązań małżeńskich. Ceremonia nosi nazwę chalica, co jest hebrajskim odpowiednikiem słowa „zdjęcie", bowiem w czasie tego obrzędu zdejmuje się mężczyźnie buta.

Jak przebiega chalica?

Wdowa idzie do bet dinu i stwierdza, że jej szwagier wzbrania się uwiecznić imię swojego brata poprzez małżeństwo z nią. Następnie musi w obecności sędziów bet dinu zdjąć szwagrowi prawy but i napluć mu w twarz. Zdjęcie buta jest aktem symbolicznym, który dopełnia chalicę. Dzisiaj wystawia się jeszcze pisemne potwierdzenie. Szwagier zostaje nazwany „bosym". W taki to sposób kończy się , a obie strony zostają zwolnione z wzajemnych zobowiązań.