Henryk Przondziono/GN Kruk
Zjadacz padliny, towarzysz diabła i demonów, ptak czarownic, symbol smutku i żałoby? Od wydania pierwszego tomu „Baśni braci Grimm” minie w tym roku 200 lat. „Kinder- und Hausmärchen” po raz pierwszy ukazały się 20 grudnia 1812 roku. W Niemczech cały rok 2012 pełen jest inicjatyw i projektów przypominających zarówno baśniowych bohaterów, jak i tych którzy opowieści zebrali – braci Wilhelma i Jakuba Grimm.

„Baśnie braci Grimm” wraz z Biblią Lutra to dwa najczęściej na świecie znane i wznawiane dzieła niemieckiego piśmiennictwa. – To kamień węgielny naszej kultury – mówił w telewizji Deutsche Welle publicysta Andrian Kreye z „Süddeutsche Zeitung”. Jego zdaniem bracia Grimm dla XIX wieku byli tym, czym dla nas jest… Hollywood. Odkryli i dali światu uniwersalne -  acz głęboko zakorzenione w niemieckim romantyzmie – historie, z którymi każdy z nas może się identyfikować.

UNESCO umieściło „Baśnie braci Grimm” na tzw. liście Pamięci Świata, na której znajdują się najcenniejsze w dziejach ludzkości dokumenty, archiwalia i rękopisy. Słynny psycholog Bruno Bettelheim cenił twórczość Grimmów m.in. za fakt, iż pod płaszczykiem niezwykłych, rzekomo przeznaczonych dla dzieci opowieści, przekazują jednocześnie całe bogactwo danej kultury.

  Dr. Meierhofer / CC 3.0 Wilhelm i Jakub Grimm
Pomnik w niemieckiej miejscowości Hanau Dawno, dawno temu…
Na przykładzie baśni o siedmiu braciach zamienionych w kruki Bettelheim w książce „Cudowne i pożyteczne” dowodził, iż w zawoalowany sposób opowiada ona o wypieraniu pogaństwa przez chrześcijaństwo.

Bracia otrzymali zadanie przyniesienia wody, którą nowonarodzona siostrzyczka miała zostać ochrzczona. Kiedy jednak dzbanek wpadł im do studni, za sprawą przekleństwa ojca zostali przemienieni w kruki.

„Obrzęd chrztu zapowiada początek egzystencji chrześcijańskiej. Można uznać, że siedmiu braci przedstawia tutaj to, co winno zniknąć wraz z nadejściem chrześcijaństwa. W tego rodzaju interpretacji bracia reprezentują świat pogański, przedchrześcijański, w którym siedem planet odsyła do bóstwa nieba. Nowo narodzona dziewczynka byłaby tedy nową religią, która może się rozwinąć tylko wówczas, jeśli nie stają jej na przeszkodzie dawne wierzenia.

  Henryk Przondziono/GN Kruk
Zjadacz padliny, towarzysz diabła i demonów, ptak czarownic, symbol smutku i żałoby? Wraz z nadejściem chrześcijaństwa bracia reprezentujący pogaństwo zostają usunięci w cień. Lecz przemienieni w kruki, żyją na końcu świata we wnętrzu góry, co sugeruje, że egzystują w podziemnym świecie przedświadomości. Postać ludzka zostaje im przywrócona jedynie przez to, że siostra poświęca dla nich jeden ze swoich palców, co odpowiada idei chrześcijańskiej, że tylko ten dostąpi zbawienia, kto gotów jest poświęcić część swego ciała, jeśli przeszkadza mu ona w osiągnięciu doskonałości. Nowa religia chrześcijańska wyzwolić może również tych, którzy początkowo trwali w pogaństwie” – pisał Bruno Bettelheim.

Odyn, Judasz i paulini
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na wieloznaczną symbolikę kruków. Przykładowo w raju ptaki te miały być białe. Dopiero po grzechu pierworodnym ich upierzenie stało się czarne. Prawo Starego Testamentu zabraniało spożywania kruczego mięsa. Jak pamiętamy z Księgi Rodzaju „Noe, otworzywszy okno arki, które przedtem uczynił, wypuścił kruka; ale ten wylatywał i zaraz wracał, dopóki nie wyschła woda na ziemi. Potem wypuścił z arki gołębicę, aby się przekonać, czy ustąpiły wody z powierzchni ziemi” (Rdz 8, 6-8).

Według świętego Grzegorza Wielkiego „kruk to mędrzec, który wielkim głosem woła, wspominając czerń swoich błędów” – pisał Stanisław Kobielus na kartach „Bestiarium chrześcijańskiego”. Autor przypominał, iż w mitach kruki lubią góry, wysokie drzewa i wieże, więc podejrzewano, że są posłańcami bogów, objawiających ludziom rzeczy boskie, bogom zaś donoszących o sprawach ziemskich.  

Nordycki bóg Odyn posiadał dwa kruki, które krążąc wokół bogini Sagi przekazywały jej informacje o rzeczach przyszłych i dawno minionych. Natomiast dla Normanów kruk symbolizował boga wojny – stąd jego wizerunki na tarczach normańskich wojowników.

„Kruk to zjadacz padliny, towarzysz diabła i demonów, ptak czarownic, symbol smutku i żałoby, uczestnik zabobonów i magii, zwiastun choroby, nieszczęścia i towarzysz szubienic” – pisał wspominany tu już Kobielus. W malarstwie często widzimy kruki na krzyżu złego łotra, czy też na drzewie, na którym powiesił się Judasz. Natomiast w herbie paulinów widnieje kruk z chlebem w dziobie – to na pamiątkę opowieści zgodnie z którą to właśnie kruk przynosił chleb św. Pawłowi Pustelnikowi.