Dżibril Gabrielem? Gabriel Dżibrilem?

Nadszedł święty miesiąc Ramadan – dla muzułmanów czas postu, modlitwy, zbliżenia się do Boga. Wyznawcy islamu wspominają w tych dniach zesłanie Koranu, który Allah przekazał Muhammadowi za pośrednictwem… anioła Gabriela. W ten sposób postać tak istotna w chrześcijaństwie stanęła w centrum najważniejszych wydarzeń dla wyznawców nowej religii.

Anioł Dżibril
Perska rycina z XIII wieku wikimedia (PD)

Zesłanie Koranu
Jak podaje sunna (tradycja muzułmańska), Muhammad miał zwyczaj oddalania się na medytacje na górę Hira w okolicach Mekki. Podczas nocnych rozmyślań przybył do niego Dżibril i rozkazał: Iqra! Recytuj! Kiedy Muhammad nie wiedział, co ma recytować, anioł ścisnął go w pasie i znów wydał rozkaz. Dopiero gdy uścisnął go po raz drugi, z ust proroka popłynęły słowa:

Głoś! w imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej! Głoś! Twój Pan jest najszlachetniejszy! Ten, który nauczył człowieka przez pióro;  nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział (96:1-5).

Jak podaje hadis, przerażony Muhammad uciekł do domu i opowiedział o całym wydarzeniu Chadidży, swojej żonie. Ta zaprowadziła go do kuzyna, który znał święte księgi chrześcijan i żydów. Waraka ibn Nawfal pouczył proroka, iż przybył do niego ten sam anioł, którego Bóg posłał do Mojżesza (!). W ten sposób upewnił Muhammada, że jego misja pochodzi od Allaha.

Po trzech latach prorok ponownie ujrzał Dżibrila siedzącego na tronie między niebem a ziemią. Muhammad schował się w domu i poprosił, aby okryto go kocami. Wedle tradycji prawdziwa postać Dżibrila jest przerażająca i piękna jednocześnie –  posiada sześćset skrzydeł przesłaniających horyzont, z każdego sypią się szlachetne kamienie. Zazwyczaj anioł ukrywał swoje rzeczywiste oblicze i objawiał się prorokowi w ludzkiej postaci. Czasem ujawniał się  jako silny mężczyzna w zielonych szatach, z jedwabnym turbanem na głowie, jadący na koniu bądź mule. Innym razem przybierał wygląd jednego z uczniów proroka – Dihja al-Kalbiego i w takiej postaci był widziany przez innych towarzyszy. To znów mógł przybierać postać Beduina. Według jednego z hadisów Muhammadowi na oczach jego towarzyszy ukazał się Dżibril pod postacią mężczyzny w idealnie białych szatach i czarnych włosach. Maria, matka Jezusa, miała ujrzeć Dżibrila jako doskonałego człowieka.

Istotna była nie tylko treść Koranu, jaką Muhammad otrzymał od Bożego posłańca, ale i sposób – tempo, dosłownie sposób poruszania językiem. To właśnie anioł miał przekazać siedem sposobów recytacji Koranu, które funkcjonują do dziś. Dżibril była także nauczycielem modlitwy.

Inne misje Dżibrila
Koran oraz muzułmańska sunna mają wiele punktów wspólnych z nauczaniem żydów i chrześcijan. Spore rzesze postaci biblijnych możemy znaleźć na kartach muzułmańskich świętych ksiąg. Tak też jest z Jezusem, zwanym w islamie Isą, którego narodzenie zwiastował Marii nie kto inny, jak właśnie Dżibril. Koran dwukrotnie, w surze trzeciej i dziewiętnastej dość dokładnie opisuje jej dzieje, dzieciństwo, dziewicze poczęcie syna dzięki mocy Allacha zwiastowane przez anioła. Wtedy posłaliśmy do niej Naszego Ducha i on ukazał się jej jako doskonały człowiek. Powiedziała: <<Szukam schronienia u Miłosiernego przed tobą, jeśli jesteś bogobojny>>. On powiedział: <<Ja jestem tylko posłańcem twego Pana, aby dać tobie chłopca czystego>> (19:17-19). Naukowcy twierdzą, że inspiracją dla opisanych w Koranie dziejów Marii i Jezusa mogła być apokryficzna Protoewangelia Jakuba.

W świętych tekstach islamu wspomina się wielu proroków znanych żydom i chrześcijanom, do których Bóg posyłał swoich posłańców. Jak wierzą wyznawcy islamu, Allah już wielokrotnie przekazywał ludziom za pośrednictwem proroków swoją wolę, tylko ludzie bądź o niej zapominali, bądź ją zniekształcali. Można uznać, że skoro orędzie było wciąż takie samo, to i posłaniec także był ten sam, a więc był nim Dżibril, jak twierdzą niektórzy myśliciele muzułmańscy. Twierdzenia egzegetów, jakoby jeden i ten sam anioł miał przynieść jedno i to samo objawienie wszystkim prorokom, których pieczęcią jest Muhammad, opiera się zapewne na słowach Koranu podkreślających tą jedność przekazu: Zaprawdę, objawiliśmy tobie, tak jak objawiliśmy Noemu i prorokom po nim; i jak objawiliśmy Abrahamowi i Ismailowi Izaakowi i Jakubowi, jak i pokoleniom, Jezusowi, Hiobowi i Jonaszowi, Aaronowi i Salomonowi; a Dawidowi daliśmy Psalmy. I posłańcom - o których opowiadaliśmy tobie poprzednio, i posłańcom - o których ci nie opowiadaliśmy - a Bóg przemawiał jasno do Mojżesza - i posłańcom - zwiastującym i ostrzegającym, aby ludzie nie mieli przeciwko Bogu żadnego dowodu, po posłańcach. Bóg jest potężny, mądry! (4:163-165).

Dżibril jest nie tylko wysłannikiem Boga mającym przekazywać objawienie. Jak podaje islamska tradycja, Dżibril był przewodnikiem Muhammada po zaświatach podczas Nocnej Podróży, kiedy pewnej nocy prorok został wzięty z Mekki do Jerozolimy, a stamtąd do nieba. Z hadisów dowiadujemy się, iż kiedy spał, Dżibril otwarł jego klatkę piersiową, obmył serce w wodzie ze źródła Zamzam.  Następnie wlał w jego wnętrze mądrość i wiarę znajdujące się w złotym naczyniu. Po „zabiegu”, jakiego dokonał Dżibril Muhammad na grzbiecie niebiańskiego wierzchowca al-Buraqa miał udać się do Jerozolimy, gdzie odprawił modlitwę, a stamtąd został wzięty do nieba. Odwiedził wszystkie jego poziomy, spotykał proroków, aniołów, a wreszcie i samego Allaha.

Aniołów w tradycji muzułmańskiej charakteryzuje duch walki. Dżibril, jako najlepszy z nich, wspierał proroka i jego towarzyszy w bitwie pod Badrem, gdzie, mimo znacznie mniejszych sił, pokonali wrogich Kurajszytów z Mekki.

Angelologia islamu, jak i cała teologia muzułmańska oraz przekazy świętych ksiąg mają wiele wspólnych płaszczyzn z judaizmem i chrześcijaństwem. Dla nas jest to dowód, jak wiele prorok islamu czerpał z wcześniejszych tradycji. Dla muzułmanów – potwierdzenie prawdziwości objawienia, które, jak uważają wyznawcy islamu, od zawsze było takie same, tylko zostało zmienione przez ludzi. Dobrze by było, gdyby różnice i punkty wspólne nie stały przyczyną konfliktów, lecz płaszczyzną dialogu.