Dzikie hordy najeżdżające ciągle polskie pogranicze, palące wsie i miasteczka, mordujące albo biorące ludzi w niewolę, czyli jasyr. Tyle mniej więcej dowiadujemy się w szkole o Tatarach. W naszej kulturze utrwalił się też obraz Tatara – zdrajcy: Azji, syna Tuhaj-beja z "Pana Wołodyjowskiego".
To niesprawiedliwe. Bo kto dziś pamięta Tatara – muzułmanina, który uratował życie Janowi Sobieskiemu w bitwie pod Parkanami, albo innego, który był adiutantem Tadeusza Kościuszki? Kto wie, że naszych granic we wrześniu 1939 r. strzegł tatarski szwadron ułanów?
Polscy Tatarzy, mieszkający wśród nas od XIV wieku, zachowali wiarę przodków. Są zrzeszeni w Muzułmańskim Związku Religijnym. Pozostało ich ok. 4 tysięcy.

Jasyr Witolda
Pierwsza wzmianka o Tatarach mieszkających na ziemiach litewskich i polskich pochodzi z roku 1324, z tzw. kroniki franciszkańskiej Łukasza Waddinga. Było ich jednak bardzo mało. Osadnictwo tatarskie na większą skalę rozpoczęło się w czasach wielkiego księcia Witolda (ok. 1352-1430). Witold, w kilku wyprawach na Krym przeciwko Tatarom, wziął jeńców, których osiedlił potem przy granicy z Krzyżakami. Darował im wolność i ziemię, w zamian oczekując, że będą bronili granicy. Tatarom na Litwie musiało się żyć nie najgorzej, skoro potem wielu ich rodaków osiedlało się tam z własnej inicjatywy. Było ich tak wielu, że zakładali swoje własne, muzułmańskie wsie. Do takich enklaw islamu należały Łukiszki, Rudomina, Niemen, Kiera, Sorok-Tatary, Kołnokary i Kozakłary. W bitwie pod Grunwaldem oddziały litewskich Tatarów, pod wodzą chana Dżelala ad-Dina, odegrały ważną rolę.

Zasługi dzielnego rotmistrza
Potem Tatarzy osiedlali się również na ziemiach polskich. Byli lojalni, więc zezwalano im na zakładanie własnych szkół i świątyń. Według postanowień Unii Lubelskiej (1569), tworzącej Rzeczpospolitą Obojga Narodów, szlachta tatarska została, podobnie jak litewska, dopuszczona do polskich herbów. Rody szlacheckie Abramowiczów, Bielickich, Snarskich, Niedźwieckich, Makowieckich, Jakubowskich, czy Aleksandrowiczów wywodzą się spośród Tatarów.
Turecki historyk Ibrahim Pasza Peczewi (zm. 1640) pisał, że w Rzeczpospolitej było wówczas 60 tatarskich osiedli. Zamieszkiwało je kilkadziesiąt tysięcy ludzi.
W wojsku Tatarzy służyli w swoich własnych chorągwiach, pod znakiem półksiężyca. W roku 1683, w bitwie pod Parkanami, rotmistrz chorągwi tatarskiej, Samuel Krzeczkowski, ocalił życie królowi Janowi III Sobieskiemu. Wdzięczny monarcha podarował mu za to ziemię w Kruszynianach, Nietupach i Łużanach na Białostocczyźnie. W pierwszej z tych miejscowości do dziś istnieje drewniany meczet, wybudowany w XVIII wieku. Jest to jeden z dwóch istniejących w Polsce zabytkowych meczetów. Drugi, pochodzący z XIX wieku, znajduje się również na Białostoczyźnie, w Bohonikach. Ta wioska także należała do tatarskiego żołnierza Sobieskiego – rotmistrza Olejewskiego.

Również później żołnierze tatarscy chlubnie odznaczali się w wojsku polskim. Tatar Sulejman Biegański był adiutantem Tadeusza Kościuszki. W wojsku Księstwa Warszawskiego sformowano tatarski szwadron kawalerii. Tradycja ta odżyła po odzyskaniu niepodległości. W 1919 roku z osób pochodzenia tatarskiego znów sformowano oddział kawalerii. W kampanii wrześniowej dowodził nim Aleksander Jeljaszewicz.
Polscy Tatarzy to jednak nie tylko żołnierze. Pochodzenie tatarskie mają również np. znani literaci: Jerzy Harasymowicz, Zbigniew Zakiewicz, czy Lech Niekrasz.

Pierwszy polski mufti
W okresie międzywojennym status polskich muzułmanów został uregulowany. Było ich wówczas w Polsce ok. 7 tysięcy, zrzeszonych w 19 gminach i modlących się w 17 meczetach. Początkowo podlegali muftiemu urzędującemu na Krymie. W 1925 r. w Wilnie odbył się jednak pierwszy zjazd polskich wyznawców islamu, na którym utworzono Muzułmański Związek Religijny. Miał on charakter autokefaliczny, na jego czele stanął mufti. Pierwszym polskim muftim był Jakub Szynkiewicz, naukowiec-orientalista.
Utworzono też wówczas Związek Kulturalno-Oświatowy Tatarów, Tatarskie Muzeum Narodowe i Archiwum Tatarskie. Instytucje te wydawały miesięcznik "Życie Tatarskie", kwartalnik "Przegląd Islamski" i naukowy "Rocznik Tatarski".
Stosunki pomiędzy państwem a Muzułmańskim Związkiem Religijnym zostały uregulowane ustawą z roku 1936.

Sześć gmin, trzy meczety
Druga wojna światowa przerzedziła szeregi polskich Tatarów. Ich liczbę w Polsce zmniejszyło też przesunięcie granic. Wszak najważniejsze instytucje Tatarów znajdowały się w Wilnie.
Obecnie spośród dawnych skupisk Tatarów pozostało jedynie kilka miejscowości na Białostocczyźnie, a muzułmańscy repatrianci z Kresów zostali rozproszeni głównie na Ziemiach Odzyskanych. Jest ich obecnie w Polsce ok. 4 tysięcy.
Reaktywowano Muzułmański Związek Religijny. Działa on obecnie zgodnie ze statutem z 1971 r. Na jego czele stoi osoba świecka. Naczelną władzą Związku jest Wszechpolski Kongres Muzułmański, a organem wykonawczym – Kolegium Muzułmańskie. Siedzibą władz Związku jest Białystok.
Muzułmański Związek Religijny w RP zrzesza dziś sześć gmin wyznaniowych (Gdańsk, Białystok, Warszawa, Gorzów Wielkopolski, Kruszyniany i Bohoniki). Wierni mają do dyspozycji dwa zabytkowe meczety w Kruszynianach i Bohonikach na Białostocczyźnie, oraz nowy, zbudowany na początku lat dziewięćdziesiątych w Gdańsku. W Białymstoku funkcjonuje dom modlitwy, a w Warszawie – Centrum Islamskie pod nadzorem Światowej Ligi Muzułmańskiej. Duchowni – imam i muezzin wybierani są przez ogólne zebranie członków gminy.
Polscy Tatarzy są sunnitami tzw. szkoły hanafickiej.

Islamskie ożywienie
Po 1989 roku działalność polskich wyznawców islamu znacznie się ożywiła. Utworzono Związek Tatarów Polskich, Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształtowania Kulturalnego, Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich w Polsce i Związek Muzułmanów Polskich.
Powstały też trzy małe, liczące po kilkadziesiąt osób, organizacje religijne.
Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej gromadzi szyitów. Zostało założone już w roku 1937 przez Polaka, Sienkiewicza, który poznał islam w czasie podróży po Indiach. Wybuch wojny przerwał jego działalność. Ponownie zarejestrowane zostało w 1989 roku. Ta szyicka wspólnota składała się i składa z Polaków, którzy przyjęli islam. Jej pracami kieruje naczelny imam w Warszawie. Stowarzyszenie wydaje "Rocznik Muzułmański" i kwartalnik "Al-Islam".
Stowarzyszenie Braci Muzułmanów to natomiast szyickie stowarzyszenie z siedzibą w Pruszkowie, zarejestrowane w 1990 r. Na jego czele stoi ajatollah.
Stowarzyszenie Muzułmanów Ahmadiyya, z siedzibą w Warszawie, związane jest z kolei z ruchem Ahmadijja, przez większość muzułmanów uznawanym za herezję.