Meczet i jego funkcje

Adam Wąs SVD

publikacja 07.04.2009 12:29

W języku arabskim istnieją dwa pojęcia odnoszące się do meczetu: masdżid i dżami;. Pierwszy oznacza budowlę, w której – przez rytualne bicie pokłonów – oddaje się cześć Bogu.

Liban HENRYK PRZONDZIONO /GN Liban
Meczet Al Amine w Bejrucie

Drugi termin odnosi się również do budowli, ale służącej przede wszystkim do zgromadzeń muzułmanów na piątkową modlitwę południową. Każdy dom modlitwy, niezależnie od rozmiarów, może służyć jako masdżid. Natomiast dżami’, czyli – najogólniej mówiąc – „meczet piątkowy” gromadzi wiernych nie tylko na modlitwę, ale także na wysłuchanie szczególnego piątkowego kazania (chutby). W przekonaniu wielu muzułmanów ten rodzaj meczetu powinien istnieć w każdym mieście, z racji jego symbolicznej (i często politycznej) funkcji. Współcześnie różnica pomiędzy obydwoma typami nie jest już tak wyraźna jak w przeszłości.

W pewnym sensie meczet odgrywa w społeczności muzułmańskiej podobną rolę jak kościół dla wspólnot chrześcijańskich. Rola meczetu jest jednak bardziej kompleksowa. W nim muzułmanie modlą się, wysłuchują piątkowych kazań, zbierają i rozdzielają obowiązkową jałmużnę (zakat), uczestniczą w lekcjach religii i wsłuchują się w komentarze do koranicznego przesłania. Meczet nabiera szczególnego charakteru podczas ramadanu, gromadząc – zwłaszcza pod koniec postu – liczne rzesze muzułmanów na nocnej modlitwie i recytacji Koranu.

Meczet pełni także wiele funkcji, które nie mają religijnego charakteru. Służy on jako forum dyskusji i zebrań oraz jako miejsce ogłaszania sądów i tzw. fatwy, czyli formalnej opinii, wydanej przez prawnika muzułmańskiego (muftego). Islamska świątynia związana jest też z cyklem życia muzułmanina. Jej odwiedzanie staje się powszechne przy dokonywaniu obrzezania, zawieraniu związków małżeńskich, rozwiązywania kwestii spornych i modlitw pogrzebowych. W codziennym życiu meczet jest dla wielu, zwłaszcza dla biednych, miejscem schronienia. Jako instytucja stanowi on istotny element współczesnych centrów islamskich i odgrywa podstawową rolę w kształtowaniu tożsamości wspólnoty muzułmańskiej.

Meczet jest także miejscem, gdzie podejmuje się religijną działalność edukacyjną na wszystkich poziomach. Dzieci i młodzież poznają zasady wiary w istniejących przy meczecie bardziej lub mniej zorganizowanych szkołach koranicznych (madrasa). Nauczyciel siedzący wśród uczniów lub studentów to nie tylko praktyka z początku istnienia islamu, ale obraz, który można zobaczyć także dziś.

Również uczeni muzułmańscy wybierają meczet jako miejsce spotkań i dyskusji. W tym kontekście warto zaznaczyć, że znane i cenione współczesne uniwersytety powstały właśnie na bazie meczetów (na przykład Al-Azhar w Kairze czy Az-Zajtuna w Tunisie). Poza tym przy meczecie z reguły tworzone są instytucje, które podejmują ważne dla muzułmanów sprawy społeczne, polityczne i religijne.

Na uwagę zasługuje fakt, że we wczesnym islamie nie przywiązywano wielkiej wagi do miejsca, gdzie odmawiano modlitwę. Zgodnie z tradycją, Mahomet miał głosić, że „meczetem”, a więc miejscem modlitwy, jest cały świat. Dlatego też pierwsi muzułmanie zanosili swe modły niemalże wszędzie. Następca Mahometa, Abu Bakr, na przykład zwykł modlić się w swoim ogrodzie. Jedynym miejscem, gdzie pierwsi muzułmanie gromadzili się w Mekce na modlitwie, była Kaaba. Natomiast po przejściu do Medyny w 622 r. do rangi symbolu urósł dziedziniec powstały przy domu Mahometa. Tam prorok nie tylko nauczał i wygłaszał kazania, ale przyjmował gości i załatwiał sprawy administracyjne, a nawet handlowe i polityczne. Podobny charakter miały meczety, które były zakładane przez przechodzące stopniowo na islam poszczególne plemiona arabskie.

O meczecie, jako miejscu modlitwy mówi Koran m.in. w surze „Światło”: „W domach, które Bóg pozwolił wznieść i w których wspomina się Jego imię – głoszą Jemu chwałę o świcie i o zmierzchu; tych ludzi nie odciąga ani handel, ani kupno od wspominania Boga, odprawiania modlitwy i dawania jałmużny” (24, 36-37).

Mimo iż za życia Mahometa i krótko po jego śmierci żydom i chrześcijanom wolno było wstępować do meczetu bez większych problemów, w miarę upływu czasu praktykę tę zaczęto ograniczać ze względu na podkreślanie rytualnej czystości. Generalnie jednak niemuzułmanom zezwala się na odwiedziny meczetu przy zachowaniu określonych zasad. Dotyczą one zdejmowania butów i właściwego stroju, obowiązującego zwłaszcza kobiety.

Meczet i jego funkcje
posłuchaj audycji ks. dr Adama Wąsa SVD nagranej dla Radia Watykańskiego