Muzułmanie w Polsce

Adam Wąs SVD

publikacja 30.09.2009 12:48

Polska uważana jest powszechnie za kraj katolicki, dlatego mówienie o islamie w naszym kraju może zaskakiwać. Dokładny obserwator polskiej sceny religijnej zauważy jednak, że występują na niej także mniejszości religijne, wśród których muzułmanie zajmują miejsce szczególne.

Muzułmanie w Polsce fot. Henryk Przondziono

Polskich wyznawców islamu kojarzy się przede wszystkim z Tatarami, o których już w 1397 roku w swych „Rocznikach” pisał Jan Długosz. Pod koniec XIV wieku Tatarzy-muzułmanie zaczęli osiedlać się na terenach dawnej Rzeczypospolitej. Natomiast ich osadnictwo na wielką skalę miało miejsce sto lat później, kiedy książę Witold przekazał im ziemię oraz prawo wyznawania własnej wiary w zamian za obowiązek służby wojskowej.

Największy napływ muzułmanów na ziemie polskie nastąpił w XVI i XVII wieku. Liczbę muzułmanów w tych czasach ocenia się na 100 tys. osób. I wojna światowa przyniosła ogromne straty wśród ludności tatarskiej, do tego stopnia, że na terenie nowo powstałego państwa polskiego mieszkało ich ok. 5,5 tys. Współcześnie brak jest oficjalnych danych statystycznych na temat liczby wyznawców islamu w naszym kraju. Szacunkowo przyjmuje się, że Tatarów jest około 5 tys.

Dzieje Tatarów polskich, nazywanych także „polskimi muzułmanami”, są doskonałym przykładem współistnienia dwóch odmiennych kultur, które – oddziałując na siebie – wzajemnie się przenikały i ubogacały. Na uwagę zasługuje fakt, że wśród Tatarów polskich kobiety nie zasłaniały twarzy; nie praktykowano też – dopuszczalnego przez prawo muzułmańskie – wielożeństwa. Niezależnie od procesów asymilacyjnych muzułmanie, dzięki więzom wiary, zachowali liczne obyczaje i odrębność wyznaniową. Na szczególną uwagę zasługuje tatarski dorobek kulturowy i religijny; zwłaszcza piśmiennictwo, które obejmuje m.in.: teksty koraniczne i komentarze (tafsiry), modlitewniki (chamaiły), przepisy rytualne i tzw. kitary (zbiory tekstów o różnorodnej tematyce). W literaturze tej oprócz oczywistych wątków muzułmańskich pojawiają także elementy chrześcijańskie.

Cechą charakterystyczną polskich Tatarów jest patriotyzm i przywiązanie do Polski. Potwierdzali to udziałem w ważnych wydarzeniach naszego kraju. W 1410 roku brali udział w bitwie pod Grunwaldem, walczyli w wojnach i powstaniach oraz bronili granic Rzeczypospolitej we wrześniu 1939.
Tatarzy są sunnitami, a więc członkami tej grupy w islamie, do której należy blisko 90 procent muzułmanów. Natomiast w perspektywie prawnej należą do tzw. szkoły hanafickiej, którą cechuje m.in. tolerancja wobec innych religii.

Obok Tatarów wyznawcami islamu w Polsce są także muzułmanie obcego pochodzenia, którzy osiedlili się w naszym kraju w drugiej połowie minionego stulecia. Byli to głównie arabscy studenci, którzy po odbytych studiach, założyli rodziny i zostali w Polsce. Nieliczną grupę stanowili także imigranci z krajów muzułmańskich. Wskutek przemian w 1989 roku zaczęli do Polski przybywać muzułmanie w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
 

slam w Polsce jest religią oficjalnie uznaną przez państwo. Jego stosunki z muzułmanami określa ustawa z 1 kwietnia 1936 roku, która obowiązuje do dziś. Reguluje ona m.in. zasady powoływania muftiego, zwierzchników gmin muzułmańskich i Najwyższego Kolegium Muzułmańskiego. Zgodnie z tą ustawą muzułmanów w Polsce reprezentuje Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej (z siedzibą w Białymstoku), założony już w 1925 i reaktywowany w 1947 roku. W 1925 roku ogłoszono także autokefalię polskiego islamu i powołano muftiat, na czele którego stanął Jakub Szynkiewicz.

W powojennej historii Polski stanowisko muftiego obsadzono ponownie w marcu 2004 roku. Został nim imam Tomasz Miśkiewicz z Białegostoku. Z innych organizacji muzułmańskich działających w Polsce należy wymienić powstały w 1992 roku Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej z oddziałami w Białymstoku i Gdańsku oraz Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształtowania Kulturalnego, które zostało założone w 1990 roku.

W styczniu 2004 roku Departament Wyznań i Mniejszości Narodowych MSWiA zarejestrował Ligę Muzułmańską. O ile Muzułmański Związek Religijny skupia w swoich szeregach przede wszystkim Tatarów polskich, o tyle członkami Ligi są w większości osoby pochodzenia obcego.

Muzułmanie w Polsce, podobnie jak na całym świecie, są podzieleni. Poza sunnitami, którzy stanowią większość, istnieją także ugrupowania szyickie oraz inne, mające wprawdzie muzułmański charakter, ale niemieszczące się w kategoriach ortodoksji islamskiej.

Częścią struktury organizacyjnej Muzułmańskiego Związku Religijnego są gminy wyznaniowe, które są odpowiedzialne za życie religijne swoich członków. W Polsce istnieje osiem takich gmin: Białystok, Bohoniki, Bydgoszcz, Gdańsk, Gorzów Wielkopolski, Kruszyniany, Poznań i Warszawa. Mimo iż głównym miejscem modlitwy muzułmanów jest meczet, w Polsce dysponują oni tylko trzema świątyniami, a w innych miejscach gromadzą się w domach modlitwy.

Stojące na Białostocczyźnie dwa meczety (w Kruszynianach i w Bohonikach) są drewnianymi obiektami zabytkowymi. Pierwszy pochodzi z XVIII wieku, a drugi z połowy XIX wieku. Najnowszą świątynię muzułmańską otwarto w 1990 roku w Gdańsku. W Warszawie natomiast znajduje się Centrum Kultury Islamu. Według obowiązujących przepisów dzieci polskich wyznawców islamu mają prawo do lekcji religii muzułmańskiej w szkołach państwowych.

Przykładem wzajemnej współpracy na polu dialogu międzyreligijnego jest Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów. Polscy muzułmanie aktywnie uczestniczą w spotkaniach dialogowych, z których najważniejsze to Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce (obchodzony 26 stycznia) i „Modlitwa w intencji pokoju na świecie” organizowana przez muzułmanów 6 czerwca w Kruszynianach.

Pieniężno, 13 grudnia 2007 r.