Karaimski Związek Religijny

Kacan catyr anda kurdu
Karaj, jirak-jerli konak,
Jazysłarda unutułdu
Necik edi-biłed jomak
(Kiedy tam rozbił namiot Karaim, ów gość z dalekiej ojczyzny, o tym zapomniały napisać dawne księgi, a jak to było – wie tylko bajka)
                                                                                                                                                   - przekł. prof. Tadeusza Kowalskiego

Z polskimi Karaimami jest tak jak w tej starej karaimskiej pieśni. Mieszkają wśród nas już setki lat, a wiedzą o nich tylko specjaliści.

Początki, czyli jeńcy Witolda
Karaimi to lud turecki, pokrewny Chazarom i Połowcom. Czynnikiem wyodrębniającym tę grupę etniczną od innych ludów tureckich jest religia, której zasady wydają się być czymś pośrednim między judaizmem a islamem.
Za twórcę religii karaimskiej uważany jest Anan ben Dawid, Żyd babiloński, faryzeusz, żyjący w VIII w. Jego wystąpienie miało miejsce około 750 roku, a więc w czasie, w którym kształtował się i rozpowszechniał islam. Stąd niewątpliwie wynika judaistyczno-islamski charakter założonej przez Anana grupy religijnej.

Karaimizm rozpowszechnił się później na terytorium Persji, a następnie na innych, sąsiednich obszarach. Dotarł także na Krym. Tam osiedliło się wielu wyznawców karaimizmu. Stopniowo się zasymilowali i przyjęli miejscowy język. Ich główne skupiska znajdowały się w okolicach stolicy Tatarów krymskich – Bachczysaraju. Najważniejsze miasto karaimskie na Krymie to Dżufut-Kale. Nazwa ta oznacza, w miejscowym języku, żydowską twierdzę.

Sprowadzenie Karaimów na ziemie polskie przypisywane jest wielkiemu księciu litewskiemu Witoldowi, który miał to uczynić po jednej z wypraw wojennych na Tatarów, około roku 1393. Wśród jeńców znalazły się 383 rodziny karaimskie. Wkrótce, w kolejnych wyprawach Witold porwał kolejnych Karaimów. Osiedlił ich w Trokach oraz blisko granicy z Krzyżakami. Potem największe skupiska Karaimów znajdowały się, poza Trokami, w Haliczu i Łucku. Mieszkali także we Lwowie, Kukizowie, Dereźnie, Nowym Mieście, Jeziorach, Kroniach i Birżach.
Przetrwali, choć było ich niewielu. W początkach XV wieku mieszkało ich w Wielkim Księstwie Litewskim ponad 2 tysiące, w roku 1790 roku – ponad 4 tysiące, po I wojnie światowej – 1800.

W okresie międzywojennym istniały w Polsce trzy stare gminy Karaimów: Łuck, Halicz i Troki oraz czwarta, powstała później, w Wilnie; w Trokach znajdowała się siedziba chachama (zwierzchnik duchowy Karaimów) – był nim wybitny orientalista Seraj Szapszał (1873-1961); w Łucku ukazywało się pismo "Karaj Awazy" (Głos Karaima), w Wilnie – "Myśl Karaimska". W 1935 r. liczbę Karaimów w Polsce szacowano na 900–1500 osób. Obecnie jest ich w Polsce około 200, głównie w Warszawie i okolicy, Trójmieście, Opolu, Wrocławiu oraz w Szczecinie i Krakowie.
Na świecie najwięcej Karaimów mieszka obecnie w okolicach Eupatorii na Krymie. Poza tym na Litwie w okolicach Wilna i Trok, na Ukrainie koło Łucka i Halicza, a także w Turcji i Egipcie.

Zasady, czyli między judaizmem a islamem
Religia karaimów opiera się wyłącznie na Starym Testamencie, ze szczególnym uwzględnieniem Pięcioksiągu oraz całkowitym odrzuceniem komentarzy (np. Talmudu). Karaimi uznają za proroków Boga Jedynego Mojżesza, Jezusa Chrystusa i Mahometa.

Karaimizm akcentuje prawo do indywidualnej interpretacji Biblii. Większość modlitw karaimskich czerpie inspiracje z Psalmów Dawida.
Fundamentalne zasady wiary, uznawane przez wszystkich Karaimów, zostały sformułowane przez Jehudę Hadassiego w początkach XII wieku, a następnie nieznacznie zmodyfikowane przez Elię Baszjaciego w XV wieku.

Głoszą one:
• stworzenie świata;
• istnienie Boga jako stwórcy świata;
• Bóg jest bezcielesny, jedyny i nie ma sobie równego;
• nadrzędną rolę proroctwa mojżeszowego;
• doskonałość Tory;
• obowiązek rozumienia języka hebrajskiego;
• misję proroków po Mojżeszu;
• wskrzeszenie zmarłych;
• wiarę w wyroki Boskiej Opatrzności;
• przyjście Mesjasza.

Dni codzienne i świąteczne reguluje kalendarz księżycowy. Jego podstawą jest rok księżycowy, który składa się z 354 dni, 8 godzin i 48 minut; jest on krótszy od słonecznego o 10 dni, 21 godzin i 48 minut. W celu uzgodnienia obydwu kalendarzy co dwa, trzy lata – w roku przestępnym – dodaje się miesiąc. W cyklach dziewiętnastoletnich daje to siedem lat przestępnych – trzynastomiesięcznych. Kalendarz ten wprowadzono w XV wieku, po reformie systemu dokonanej przez Eliasza Baszjaczi z Adrianopola.

Oparł on swój system na cyklu księżycowym Metona (greckiego astronoma z V wieku p.n.e.), który był zgodny z naturalnym systemem bezpośredniej obserwacji i pozbawiony niedogodności. Na podstawie tablic Baszjacziego, zatwierdzonych przez astronoma Izaaka, hazzana (duchownego) z Dżufut Kale, opracowano i wydano w 1912 roku w Petersburgu tablice J. D. Kokizowa, według których do dziś ustala się kalendarz.

Struktura czyli dżymaty
Sytuację prawną o stosunku państwa do Karaimskiego Związku Religijnego normuje ustawa z 1936 r., a organizację wewnętrzną Związku po drugiej wojnie światowej reguluje Statut z 1974 roku. Karaimski Związek Religijny jest samodzielny i niezależny od jakiejkolwiek obcokrajowej władzy duchownej lub świeckiej.
Najwyższą władzą jest Krajowy Zjazd Delegatów Dżymatów (skupisk), którego organem wykonawczym jest Zarząd. Siedziba Zarządu mieści się w Warszawie.

Duchownymi karaimskimi są: hachan, hazzan, ochuwczu, pełniący swe funkcje z wyboru. Karaimskie świątynie nazywają się kienesami. W Polsce niestety nie ma już żadnej kienesy, nabożeństwa odbywają się w mieszkaniach prywatnych.
W celu zaspokojenia potrzeb religijnych istnieją dżymaty, tj. karaimskie gminy wyznaniowe.