Kim jest Jezus dla muzułmanina ?

Dokument Komisji ds Dialogu Międzyreligijnego Papieskiego Komitetu Obchodów Wielkiego Jubileuszu Roku 2000

publikacja 19.03.2010 10:29

Jezus: Jego narodzenie i imiona według Koranu i tradycji muzułmańskiej

Zwiastowanie, poczęcie i narodzenie Jezusa według Koranu

Podstawowe relacja traktująca o narodzeniu Jezusa znajduje się w surze Maria (19, 16-35) Cytaty z Koranu wg przekładu J. Bielawskiego, Warszawa 1986.
16. I wspomnij w Księdze Marię!
Oto ona oddaliła się od swojej rodziny
do pewnego miejsca na wschodzie.
17. I oddzieliła się od nich zasłoną.
Wtedy posłaliśmy do niej Naszego Ducha
i on ukazał się jej jako doskonały człowiek.
18. Powiedziała:
„Szukam schronienia u Miłosiernego przed tobą,
jeśli jesteś bogobojny”.
19. On powiedział:
„Ja jestem tylko posłańcem twego Pana,
aby dać tobie chłopca czystego”.
20. Ona powiedziała:
„Jakże mogę mieć syna,
kiedy nie dotknął mnie żaden śmiertelnik
ani też nie byłam występną?"
21. On powiedział:
„Tak będzie!
Powiedział twój Pan:
«To jest dla Mnie łatwe.
Uczynimy z niego znak dla ludzi
i miłosierdzie pochodzące od Nas.
To jest sprawa zdecydowana!»”
22. I poczęła go,
i oddaliła się z nim w dalekie miejsce.
23. I doprowadziły ją bóle porodowe
do pnia drzewa palmowego.
Powiedziała:
„Obym była umarła przedtem;
obym była całkowicie zapomniana!”
24. Wtedy będące u jej stóp dziecko
zawołało do niej:
„Nie smuć się!
Twój Pan umieścił u twych stóp strumyk.

25. Potrząśnij ku sobie pień palmy,
ona ci zrzuci świeże, dojrzałe daktyle.
26. Jedz, pij i daj oczom ochłodę!
A jeśli zobaczysz jakiegoś człowieka,
to powiedz:
«Ślubowałam Miłosiernemu post,
nie będę wiec dziś mówić z nikim»”.
27. I przyszła z nim do swego ludu
niosąc go.
Oni powiedzieli:
„O Mario!
Uczyniłaś rzecz niesłychaną!
28. O siostro Aarona!
Twój ojciec nie był złym człowiekiem
i matka twoja nie była występna”.
29. Wtedy ona wskazała na nie.
Oni powiedzieli:
„Jakże będziemy przemawiać
do kogoś, kto jest w kołysce,
do małego chłopca?”
30. On powiedział:
„Zaprawdę, ja jestem sługą Boga!
On dał mi Księgę
i uczynił mnie prorokiem.
31. On mnie błogosławi,
gdziekolwiek się znajduję.
On nakazał mi modlitwę i jałmużnę
- jak długo będę żył -
32. i dobroć dla mojej matki.
On nie uczynił mnie
ani tyranem, ani nieszczęśliwym.
33. I pokój nade mną
w dniu, kiedy się urodziłem,
w dniu, kiedy będę umierał,
w dniu, kiedy będę wskrzeszony do życia”.
34. To jest Jezus, syn Marii,
słowo Prawdy, w którą powątpiewają.
35. Nie jest odpowiednie dla Boga,
aby przybrał Sobie syna.
Niech Mu będzie chwała!
Kiedy On postanowi jakąś rzecz,
to tylko mówi:
„Bądź!”, i ona jest.

Sura ta zawiera pewne elementy, które są bliskie wierze chrześcijańskiej:
- Zwiastowanie Maryi
- przybycie Ducha Bożego
- niepokalane poczęcie Jezusa

Są tu także inne elementy, znajdujące się jedynie w Koranie, jak np. fakt, że Jezus mówi od czasu swego narodzenia.

Jest jeszcze jeden fragment Koranu, gdzie wzmiankowane jest poczęcie Jezusa (3,42-51).

„I oto powiedzieli aniołowie: „O Mario! Zaprawdę, Bóg wybrał ciebie i uczynił cię czystą, i wybrał ciebie ponad kobietami światów.

O Mario! Poddaj się pokornie twemu Panu, wybijaj pokłony i skłaniaj się wraz z tymi, którzy się skłaniają!”

To należy do opowiadań o tym, co skryte, które tobie (Apostole!) objawiamy. Ty nie byłeś wśród nich, kiedy oni rzucali swoje trzciny, aby rozstrzygnąć, który z nich ma się opiekować Marią; i nie byłeś wśród nich, kiedy się sprzeczali.

Oto powiedzieli aniołowie: „O Mario! Bóg zwiastuje ci radosną wieść o Słowie pochodzącym od Niego, którego imię Mesjasz, Jezus, syn Maryi. On będzie wspaniałym na tym świecie i w życiu ostatecznym, i będzie jednym z przybliżonych. I będzie przemawiał do ludzi już w kołysce, a także jako mąż dojrzały; i będzie wśród sprawiedliwych”. Ona powiedziała: „O Panie mój! Jakże będę miała syna, skoro nie dotknął mnie żaden mężczyzna?” Powiedział: „Tak będzie! Bóg stwarza to, co chce! Kiedy On decyduje o istnieniu jakiejś rzeczy, to tylko mówi: «Bądź!» - i to się staje”. On nauczy go Księgi i mądrości, Tory i Ewangelii i uczyni go posłańcem do synów Izraela: „Przyszedłem do was ze znakiem od waszego Pana. Ja utworzę wam z gliny postać ptaka i tchnę w niego, i on stanie się ptakiem. Ja uzdrowię chorego i trędowatego i ożywię zmarłych - za zezwoleniem Boga. Ja wam opowiem, co jecie i co gromadzicie w waszych domach. Zaprawdę, w tym jest znak dla was, jeśli jesteście wierzącymi! Ja przychodzę potwierdzić prawdziwość tego, co było przede mną w Torze, i aby uczynić dla was dozwolonym część tego, co wam było zakazane. Przyszedłem do was ze znakiem pochodzącym od waszego Pana. Bójcie się Boga i słuchajcie mnie! Zaprawdę, Bóg jest moim i waszym Panem! Przeto czcijcie Go! To jest droga prosta!”

Niektóre cechy portretu Jezusa, zawartego w Koranie, odwołują się do Ewangelii. Przyjście Jezusa Chrystusa poprzedza Jan Chrzciciel, który zaświadcza, że jest On (Jezus) Słowem Boga (3,39). Duch Boży ogłasza, że Jezus będzie sprawiedliwym dzieckiem, kimś bliskim Bogu. Będzie znakiem dla ludzkości, apostołem przynoszącym im mądrość, Torę i Ewangelie (Al-Indżil). Jest On poczęty przez tchnienie Ducha Bożego (21,91), bez udziału ludzkiego ojca, dekretem Boga, podobnie, jak w przypadku Adama.

Jezus jest posłany do dzieci Izraela, aby potwierdzić naukę Tory, znieść niektóre zakazy i ogłosić nadejście Mahometa (61,6). Czyni wiele cudów: mówi od chwili urodzenia, daje życie ptakom, uzdrawia chorych, wskrzesza umarłych, objawia sekrety serc.

Jezus nawołuje dzieci Izraela do wielbienia tylko jednego Boga, do bania się Go, do bycia Jemu posłusznym. Pomimo że spotyka On się z niewiarą części Żydów, szuka „pomocników”, apostołów. Pod koniec Jego życia, usiłowano go zabić, nie umarł On jednak i wstąpił do nieba.

Chrześcijanin może w Koranie znaleźć także niektóre luźne paralele różnych tajemnic (misteriów) chrześcijańskich: Niepokalane Poczęcie, Przedstawienie (Maryi) w Świątyni, Zwiastowanie, Dziewicze Poczęcie, narodzenie Jezusa. Uwaga nie może jednak skupić się na przeczytaniu tych fragmentów przez chrześcijańskie „soczewki” i wyciągnięciu pochopnych wniosków. Końcowy werset fragmentu (5,9) cytowanego powyżej odwołuje się do muzułmańskiego odrzucenia idei wcielenia. Szybki przegląd tradycji islamu umożliwi dostrzeżenie rozumienia Jezusa w islamie.

Tradycja islamu

Istnieje kilka hadisów (powiedzeń przypisywanych Mahometowi - „Hadisy” składają się na Tradycję islamu nazywaną „sunną”. Poszczególne opowieści poprzedzone były listą przekazicieli poszczególnych „hadisów”. Najważniejsi zbieracze tradycji to żyjący w IX w. Al-Buchari i Muslim [przyp. red.]) o Jezusie i Maryi. Umożliwiają one obserwacje, jak tradycja umiejscawia Jezusa w relacji do proroka Mahometa. Przedstawione poniżej hadisy pochodzą ze zbioru Al-Buchariego (zm. 870), najważniejszego chyba spośród tzw. zbieraczy tradycji.

Natura Jezusa

Opierając się na autorytecie Sa’ida Ibn Musajjaba, Abu Hurajra powiedział: „Usłyszałem Posłańca Bożego, który wyraził się następująco: «Żaden syn Adama nie urodził się bez szatana dotykającego go w trakcie porodu; ten, kogo w ten sposób szatan dotyka przychodzi [na świat — przyp. tłum.] z płaczem. Jedynym wyjątkiem był przypadek Maryi i jej Syna»”.

Opierając się na autorytecie Ubady, Prorok powiedział: „Ktokolwiek zaświadczy, że nie ma bóstwa poza samym Bogiem, Jedynym i że Mahomet jest wielbiącym go sługą i posłańcem, że Jezus jest wielbiącym go sługą, jego posłańcem, jego słowem umieszczonym w łonie Maryi i emanacją Boga; że raj jest rzeczywistością i piekło jest rzeczywistością, tego Bóg weźmie do swego raju, jakiekolwiek byłyby jego uczynki”.

Abu Salama opowiada, że Abu Hurajra usłyszał Proroka mówiącego: „Spośród ludzi, jestem najbliższy Jezusowi. Prorocy są dziećmi tego samego ojca, ale mają różne matki. Pomiędzy Jezusem i mną nie było innego proroka”.

Prorok mówi, że spotkał Jezusa podczas swojej Nocnej Podróży (Chodzi o Nocną Podróż Proroka Mahometa na cudownym wierzchowcu Al-Buraku z Mekki przez Jerozolimę do nieba, nazywaną Al-Miradż lub Al-Isra. Podczas tej Podróży Mahomet spotkał się z poprzednimi prorokami i osobiście rozmawiał z Bogiem. Źródłem opowieści jest 1. werset XVII sury Koranu [przyp. red.])

Prorok powiedział: „W noc, kiedy zostałem zabrany w podróż, zobaczyłem Mojżesza. Miał ciemną cerę, był wysoki, o kręconych włosach;...Zobaczyłem Jezusa. Był on średniej budowy; karnacja jego cery była miedzy bielą a czerwienią, a włosy miał długie”.

Abd Allah Ibn Umar relacjonuje, że Prorok, powiedział: „Pewnej nocy byłem w pobliżu Al-Kaby, kiedy ujrzałem rudego człowieka, jednego z najprzystojniejszych o tym kolorze włosów, których kiedykolwiek widziałeś. Jego włosy były jednymi z najpiękniejszych, jakie kiedykolwiek widziałeś, i zwisały ciągle skrząc się wodą. Opierając się na dwóch mężczyznach wchodził do świątyni. Kiedy zapytałem, kim była ta osoba, powiedziano mi: to jest Mesjasz, syn Marii”.

Po bezskutecznym błaganiu Adama, Noego, Abrahama i Mojżesza (Adam, Noe, Abraham i Mojżesz uznawani są za proroków islamu [przyp. red.]), ludzie przyjdą do Jezusa, błagając go, aby wstawił się u Boga w ich sprawie. Jezus przyznaje swoją niegodność i kieruje ich do Mahometa. „(Mojżesz powiedział) idźcie do kogoś innego, idźcie i odnajdźcie Jezusa. Oni pójdą do Jezusa i powiedzą: O Jezu, ty jesteś posłańcem od Boga. On zesłał swoje słowo w [łono] Maryi. Ty jesteś duchem Boga i, jednocześnie dzieckiem w żłóbku, ty mówiłeś do ludzi Wstawiaj się za nami u naszego Pana. Czyż nie widzisz w jakim położeniu jesteśmy? Pan, odpowiada Jezus, jest dzisiaj zagniewany gniewem, którego nigdy przedtem nie okazał, ani nie okaże.... Doda: Ja jestem tym (który potrzebuje orędownika). Idźcie do kogoś innego. Idźcie i znajdźcie Mahometa”.

Tradycja podaje więcej szczegółów o Jezusie, niż sam Koran, jednak, kiedy bierze się pod uwagę całkowitą liczbę hadisów, te odnoszące się do Jezusa są bardzo nieliczne. W podobny do Koranu sposób uznają one znaczenie Jezusa, ale uważają go za niższego rangą niż Mahomet, oraz nie widzą w nim Syna Bożego.

Aby znaleźć bardziej dogłębną refleksję na temat Jezusa Chrystusa trzeba koniecznie zwrócić się w stronę mistyki.

Jezus według tradycji mistycznej (sufickiej)

W pismach mistyków Jezus jest ukazany przede wszystkim jako mistyk.

Tematy nauczania Jezusa

Bojaźń i miłość Boga

Chrystus powiedział: „O Apostołowie! Lek, który pobudza bojaźń Bożą i umiłowanie raju są źródłem cierpliwości w znoszeniu cierpień i tworzą dystans w stosunku do tego świata" (Al-Ghazali (1058-1111), teolog arabski pochodzenia perskiego, znany w Europie jako Algazel. Choć był teologiem ortodoksyjnym, zajmował się również mistyką, chcąc doprowadzić do pogodzenia sufizmu z ortodoksją [przyp. red.]).

Cierpliwość w czasie próby

Mesjasz powiedział: „Otrzymacie to, co kochacie przez cierpliwość w zwalczaniu tego, czego nienawidzicie" (Al-Makki (zm. 996), znany mistyk muzułmański, autor encyklopedii sufizmu [przyp. red.], Al-Ghazali).

Oddanie się Bogu

Jezus powiedział: „Popatrzcie na ptaki; ani nie sieją, ani nie zbierają, nie przechowują zapasów, a jednak Bóg zaspokaja ich potrzeby dzień po dniu” (Al-Ghazali) [por. Mt 6, 26 - przyp. tłum].

Asceza i ubóstwo

Opowiada się historie o tym, jak Jezus umieścił pod swoją głową kamień, tak jak gdyby znalazł ulgę w podniesieniu jej z ziemi.

Iblis sprzeciwił się mówiąc: „Synu Maryi, czyż nie domagałeś się uprawiania ascezy na tym świecie?” Jezus odpowiedział twierdząco. Iblis kontynuował: „W takim razie czym jest to, co tak starannie układałeś pod twoją głową?” Jezus odrzucił kamień i powiedział: „Weź go ze sobą, jak również wszystko inne, czego się wyrzekłem” (Al-Makki).

Pokora

Mówi się, że Jezus powiedział: „Głupcem jest człowiek, który cieszy się ze szkody na własnym ciele i dobytku, mając nadzieje, że przez to odpokutuje za swoje grzechy” (Al-Makki).

Miłość

Podaje się, że Jezus podszedł do niewidomego człowieka, chorego na trąd, chromego, obustronnie sparaliżowanego, którego nogi rozpadały się wskutek słoniowatości. Człowiek ten powiedział: „Niech Bóg będzie pochwalony, bo ustrzegł mnie od próby, której poddaje dużą liczbę swoich stworzeń”. Jezus powiedział mu: „Powiedz mi, jakiejż to próby ci oszczędzono?” Człowiek odpowiedział: „Duchu Boży! Jestem w lepszej sytuacji, niż ten, w którego serce nie wlał Bóg wiedzy o Nim, a którą wlał w moje serce”. Jezus rzekł do niego: „Powiedziałeś prawdę: podaj mi rękę". Człowiek wyciągnął swoją rękę, jego twarz stała się piękna, a wygląd uległ zmianie. Bóg sprawił, że zło, którym był dotknięty zniknęło. Człowiek ten towarzyszył odtąd Jezusowi i łączył się z Nim na modlitwie.

Jezus pieczęcią świętości według Ibn al-Arabiego (Ibn al-Arabi to najwybitniejszy mistyczny filozof muzułmański, pochodzący z arabskiej Hiszpanii. Głosił idee „jedności istnienia", wedle której cały świat stanowi jedność [przyp. red.])

W nauczaniu Ibn al-Arabiego (1165-1240) Jezus wśród proroków zajmuje miejsce szczególne. Jest kimś szczególnym ze względu na swoje poczęcie. Gabriel stał się narzędziem, poprzez które boskie Słowo zostało przekazane Maryi... . Od tego czasu ogarnęło ją pełne miłości pragnienie, żeby ciało Jezusa zostało stworzone z prawdziwej wody Maryi i z wyimaginowanej wody Gabriela... Tak więc ciało Jezusa zostało uformowane z wyimaginowanej oraz rzeczywistej wody, a Jezus urodził się w postaci ludzkiej z powodu swej matki oraz ze względu na to, iż Gabriel pojawił się w postaci ludzkiej.

Jezus okazał tak wielką pokorę, że nakazał swojej wspólnocie, aby każdy, kto zostanie uderzony w twarz, nadstawił drugi policzek, nie buntując się przeciwko uderzającemu i nie szukając zemsty. Jezus wziął to od swojej matki, gdyż rzeczą naturalną dla kobiety jest być uległą.... Z drugiej strony Jego władza wskrzeszania z martwych i uzdrawiania przeszła na Niego przez tchnienie Gabriela, który przyjął postać ludzką.

Jezus pieczęcią świętości. Czy nie jest prawdą, że pieczęć świętości jest posłańcem, który nie ma sobie równego w świecie? On jest Duchem, synem Ducha i Maryi, jego matki: jest to miejsce, do którego nie prowadzi żadna droga.

Co do Jezusa, to jest On pieczęcią, o ile posiada pieczęć cyklu Królestwa (stworzonego wszechświata). Właściwie jest On ostatnim posłańcem który się pojawił i uczynił to w postaci Adama, pod względem sposobu swego narodzenia, ponieważ nie został poczęty przez ludzkiego ojca i żaden z synów spośród potomków Adama w całym ciągu pokoleń, nie był taki jak On... Co więcej, Jezus, kiedy powróci na ziemię na końcu czasów, otrzyma pieczęć największej świętości od Adama, aż do ostatniego z proroków, składając hołd Mahometowi, ponieważ Bóg pieczętuje świętość w każdej wspólnocie, jedynie poprzez posłańca, który postępuje według prawa Mahometa. Tak więc Jezus dzierży pieczęć cyklu Królestwa oraz pieczęć świętości, przez którą rozumiem wszechświatową świętość.

Al-Halladż (Al-Halladż, sufi (mistyk) z Bagdadu, symbol bezgranicznej miłości do Boga. Wyznawał idee panteistyczne, został zamordowany za podkreślanie swojej jedności z Absolutem, co wyrażały jego słowa: „Jam jest prawdą" (ana al-hakk) [przyp. red.])

Jezus zajmuje bardzo ważne miejsce w duchowości Al-Halladża (858-922). W Nim realizowana jest w najdoskonalszy dla człowieka sposób mistyczna jedność pomiędzy ludzkością i Bogiem. Powracając na końcu czasu, Jezus napełni świat mądrością i sprawiedliwością przez ostateczne wprowadzenie prawa muzułmańskiego.

Al-Halladż wierzył w mękę i zmartwychwstanie Chrystusa. Dla niego męka miała wartość odkupieńczą. Uczniowie Al-Halladża potwierdzili, że swoją śmiercią na szubienicy ich mistrz osiągnął ideał sufizmu. Niemniej jednak istnieje różnica pomiędzy rozumieniem Al-Halladża a chrześcijańskim, gdyż nauczanie Al-Halladża zawiera ideę ucieczki od ciała i świata.

Imiona Jezusa w Koranie

Isa (Jezus)

Imię to występuje w Koranie 25 razy, w 10. różnych surach. Jego etymologia jest niepewna. Wysunięto ogólne hipotezy wyjaśniające, dlaczego różni się ono od biblijnego Jasu. Jakikolwiek byłby tego powód, dla muzułmanów ha jest prawdziwie Jezusem, synem Maryi, który przyniósł Ewangelie (Al-Indżil), i którego chrześcijanie uczynili Synem Bożym.

Al-Masih (Mesjasz)

Imię to występuje 11 razy. Rdzeń MSH znaczy tyle, co „pocierać” lub „namaszczać”. Forma Al-Masih pochodzi bez wątpienia z jeżyka aramejskiego lub hebrajskiego, gdzie jest użyta na określenie Zbawiciela (masziah). Termin ten dotarł do Mahometa przez arabskich chrześcijan, miedzy którymi imię Abd al-Masih (Sługa Mesjasza) było w użyciu jeszcze w czasach przedmuzułmańskich. Wątpliwe jest jednak, czy uświadamiano sobie prawdziwe znaczenie tego imienia.

Imię to można znaleźć jedynie w surach Medinan, gdzie zwykle występuje w połączeniu z określeniem „syn Maryi”. Zawsze odnosi się ono do Jezusa. Al-Masih jest wiec jednym z tytułów Jezusa, jednak bez jakiegokolwiek znaczenia mesjańskiego czy eschatologicznego.

W hadisach kanonicznych imię Al-Masih występuje trzykrotnie; przy okazji snu, który miał Mahomet w odniesieniu do powtórnego przyjścia Jezusa, jak również we fragmencie mówiącym o sądzie ostatecznym. Imię to jest tu zawsze odnoszone do Jezusa.

Kalima min Allah (Słowo od Boga)

Termin kalima jest często używany w Koranie. Znaczy on:

- słowo wypowiedziane (dobre 14,24, lub złe 9,74)
- stwórcze słowo Boga, (odpowiednik amr czyli „rozkosz”)
Jezus jest nazywany „Słowem od Boga” (kalima min Alllah) w 3,39.45. Komentatorzy wyjaśniają to imię na rożne sposoby:
- boskie słowo, połączone z nakazem „stań się” (kun), stanowiące w ten sposób paralele pomiędzy stworzeniem Jezusa i Adama:
„Zaprawdę, Jezus jest u Boga jak Adam: On stworzył go z prochu, a następnie powiedział do niego: «Bądź!»-i on jest”(3, 59).
- Jezus jest prorokiem zapowiedzianym przez Boże słowo, otrzymane i głoszone przez poprzedzają cych go proroków.
- Jezus przemawia w imieniu Boga, prowadząc ludzi prawą ścieżką.
- Jezus jest „dobrą nowiną”, słowem prawdy (kaul al-hakk}.

Termin kalima nie powinien być pochopnie utożsamiany ze Słowem (logos). Nie jest on boskim atrybutem mowy (Kalam), do której się odnosi, ale raczej wyrażeniem tej mowy, przez które Boże postanowienia są formułowane i przekazywane.

Nabi (prorok) (19, 30)

Jezus jest prorokiem. Rzeczywiście jest on kilkakrotnie wymieniany wraz z innymi prorokami. Podobnie jak wszyscy prorocy, Jezus miał do wypełnienia misje, skierowaną do konkretnych ludzi, a mianowicie do dzieci Izraela. Jezus jest jednak więcej niż prorokiem; jest także posłańcem.

Rasul (posłaniec)

Imię to występuje trzykrotnie. Rasul jest kimś większym, niż prorok; jest posłany, aby zanieść przesłanie, tak jak Archanioł Gabriel. Jezus ogłosił Ewangelie i dlatego jest rasul, tak samo jak Mojżesz, który ogłosił Torę i Mahomet, który ogłosił Koran.

Abd Allah (Sługa Boży)

Imię to oznacza przede wszystkim, że Jezus jest jednym z Bożych stworzeń, podległych Bogu. To określenie jest bardzo istotne, ponieważ pokazuje Jezusa, jako jednego z najlepszych muzułmanów. Ibn al-Arabi twierdzi, że Jezus jest pieczęcią świętości (patrz wyżej). Chrześcijanin nie może przestać myśleć o słudze (hebr. 'ebed), o którym mówi Izajasza, i o słudze (gr. doulos] z Listu do Filipian 2,7. Z punktu widzenia dialogu imię to nadane Jezusowi jest ważne, ponieważ ma ono głębokie znaczenie zarówno w islamie, jak i w chrześcijaństwie. Trzeba jednak pamiętać, że używane jest ono przede wszystkim w celu zaprzeczenia boskości Jezusa.

Ruh (Duch) (4,171)

Jezus jest Duchem od Boga (ruh min Allah) „O ludu Księgi! Nie przekraczaj granic w twojej religii i nie mów o Bogu niczego innego, jak tylko prawdę! Mesjasz, Jezus syn Maryi, jest tylko posłańcem Boga; i Jego Słowem, które złożył Maryi; i Duchem, pochodzącym od Niego. Wierzcie więc w Boga i Jego posłańców i nie mówcie: «Trzy!» Zaprzestańcie! To będzie lepiej dla was! Bóg-Allah — to tylko jeden Bóg! On jest nazbyt wyniosły, by mieć syna! Do Niego należy to, co jest w niebiosach i to, co jest na ziemi. I Bóg wystarcza jako opiekun!” (4, 171).

Jak można zauważyć, cały tekst stanowi ostrzeżenie przeciwko interpretowaniu tego imienia w nadmiernie chrześcijański sposób. Jak to ukazano wyżej, tytuł ten nadany jest Jezusowi, ponieważ narodził się On wskutek boskiego tchnienia w Maryje.

„I te, która zachowała swoją czystość... My tchnęliśmy w nią nieco z Naszego Ducha. I uczyniliśmy ją i jej Syna znakiem dla światów” (21, 19).

Również, aby wypełnić swoją misje, Jezus został umocniony przez Ducha Świętego (ruh al-kudus) (5,110).

Inne tytuły

Ibn Marjam (Syn Maryi) - 33 razy, z których 16 jest
użyte w połączeniu z Isa.
min al-mukarrabin (jeden z przybliżonych) (3, 45) wajih (wspaniały) (3, 45)
mubarak (błogosławiony) (19, 31)
kaul al-hakk (słowo Prawdy) (19, 34)


Dalsze refleksje

Może pojawić się pokusa, aby widzieć niektóre z określeń użytych w Koranie w odniesieniu do Chrystusa (Słowo, Duch...) jako wskazówki, „pierres d'attente”, w kierunku pełniejszego zrozumienia misterium Chrystusa. Niektórzy skłaniają się w tym kierunku (np. Giulio Basetti-Santi, „Il Corano nella luce di Cristo”, Bologna 1972 (tłum. ang. “The Koran in the Light of Christ: A Christian interpretation of the Sacred Book of Islam”, Chicago 1977).

Jest jednak w islamie formalne zaprzeczenie boskości Chrystusa, które bierze na siebie cały ciężar boskiego autorytetu, jakim cieszy się Koran w oczach muzułmanów. Jezus, o którym mowa w Koranie, pozostaje wiec uwarunkowany mentalnością muzułmańską i trudno będzie coś zmienić w tym względzie.

Nie można też uważać za punkt wyjścia fragmentów Ewangelii czy Nowego Testamentu w ogólności, gdzie potwierdzona jest boskość Chrystusa. W rzeczywistości islam utrzymuje, że prawdziwa Ewangelia (Al-Indżil) została przerobiona (często używanym terminem jest w tym przypadku tahrif, sfałszowanie), tak wiec każdy cytowany tekst mógłby być podejrzany.

Bardziej wskazane wydaje się wiec potraktowanie przesłania Chrystusa jako punkt wyjścia i przejście od tego przesłania do osoby i misterium Chrystusa. Podczas gdy z jednej strony są w Koranie liczne fragmenty, mówiące o Jezusie, nie ma praktycznie nic o Jego przesłaniu, jak to możemy znaleźć w Łk 4, gdzie opisana jest inauguracja Jego publicznej działalności, kiedy Jezus odnosi do siebie proroctwo Izajasza. W tym przesłaniu szczególnie ważne miejsce zajmują Błogosławieństwa. Stanowią one punkt wyjścia, przyjęty w broszurze opracowanej przez Komisje ds. Relacji Miedzy Chrześcijanami a Muzułmanami, we francuskojęzycznej Afryce Zachodniej, „Freres dam la Foi au Dieu Unigue”, która towarzyszy innej broszurze „Connais-tu tonfrere?” (tłum. ang. “Let Us Understand Each Other”, Eldoret 1986).

Istnieją także inne prezentacje życia i osoby Jezusa muzułmanom. Jacąues Jomier OP napisał pozycje „Vie du Messie” (tłum. arab. „Al-Masih Ibn Marjam”), która ukazuje wielki szacunek do muzułmańskiego sposobu myślenia. Thomas Michel SJ okazuje podobny szacunek w swoim „Introduction to Christianity”, prezentacji wiary chrześcijańskiej, po raz pierwszy opublikowanej po turecku, a następnie przetłumaczonej na różne jeżyki, w tym również na jeżyk arabski.

Użyteczną pozycją jest też książeczka „Pistes de reponses aux ąuestions qu'on nos pose” (tłum. ang. „Trying to Answer Questions”, Rome 1990). Jest ona rezultatem refleksji grupy chrześcijan z Tunezji, pod kierownictwem Roberta Caspara M. Afr. Zawiera kilka rozdziałów o Jezusie Chrystusie, w tym jeden poświecony boskości Chrystusa i Jego wcieleniu. Starszymi pracami są: “Jesus and God in the Christian Scriptures and The Cross of The Messiah” (London, Christianity and Islam Series, n. l & 3, 1967 & 1969), anglikańskiego biskupa Davida Crowna. Jest także rozdział poświecony Jezusowi jako Mesjaszowi - prezentacja chrześcijańska i odpowiedź muzułmanina, w Badru Kateregga i David W. Shenk, „Islam and Christianity. A Muslim and a Chństian in Dialogue” (Nairobi 1980). Trzeba też wspomnieć o książce Kennetha Cragga, Jesus and the Muslim. Ań Exploration (London 1985). Po ukazaniu zarówno Jezusa z Koranu, jak i miejsca Jezusa w świadomości muzułmanów, autor próbuje przybliżyć biblijnego Jezusa muzułmanom.


Bibliografia w języku polskim

Literatura w jeżyku polskim na temat Jezusa Chrystusa w islamie jest stosunkowo skąpa i obejmuje jedynie fragmenty kilku książek oraz artykuły publikowane w różnych czasopismach. Niemniej jednak poszerzają one wiedzę zawartą w niniejszym opracowaniu. Oto najważniejsze z nich:
K. BUKOWSKI, Religie świata wobec chrześcijaństwa, Kraków 1997.
J. DANECKI, Opowieści Koranu, Warszawa 1991, s. 207-213.
M.M. DZIEKAN, Jezus, w: Symbolika arabsko-muzułmańska. Mały słownik, M. DZIEKAN (opr.) Warszawa 1997.
Tenże, Maria, w: Symbolika arabsko-muzułmańska. Mały słownik, M. DZIEKAN (opr.) Warszawa 1997.
M. GAUDEFROY-DEMOMBYNES, Narodziny islamu, Warszawa 1988, s. 302-312.
J. HOMERSKI, Jezus w nauce Koranu, ZNKUL 7 (1964) z. 3,15-23.
K. KARSKI, Chrystologia Koranu, Posłannictwo 37 (l967) z. 12, 17-28.
E. KOPEĆ, Chrystus w Koranie, RBL 8 (1955) 15-23.
F. KÓNIG, H. WALDENFELS, Leksykon religii. Zjawiska
- dzieje - idee, Warszawa 1997 (hasło: Jezus).
J. NOSOWSKI, Teologia Koranu, Warszawa 1971, s. 151-161.
J. PACH, Maryja w judaizmie i islamie dzisiaj, „Jasna Góra" 1987, nr 8.
Z. PAWŁOWICE, Postać Jezusa w Koranie, HD 51 (1982) 31-37.
E. SAKOWICZ, H. ZlMOŃ, Jezus w islamie, EK VII 1397-1398.
P. STAWIŃSKI, Isa ibn Mańam w Koranie i tradycji muzułmańskiej, „Przegląd Powszechny” 1988, nr 7-8.
P. STAWIŃSKI, Jezus w Koranie i tradycji muzułmańskiej, w: Między Wschodem a Zachodem, Częstochowa 1995.
M. i I. TWORUSCHKA, Jezus, w: Islam. Mały słownik, M. i I. TWORUSCHKA, Warszawa 1995, 43-44.
H. WALDENFELS, O Bogu, Jezusie Chrystusie i Kościele -dzisiaj. Teologia fundamentalna w kontekście czasów obecnych, Katowice 1993, 211-223.
Spośród dzieł teologów muzułmańskich, którzy zajmowali się postacią Jezusa, w przekładzie polskim dostępny jest tylko traktat Ibn al-Arabiego „Księga podróży nocnej do najbardziej szlachetnego miejsca” (Warszawa 1990), por. rozdz. XXXV „Symblika Jezusa”. Ponadto w antologii „Jak modlą się muzułmanie” (opr. M.M. DZIEKAN, Warszawa 1997) zamieszczono tekst modlitwy Jezusa zaczerpnięty ze średniowiecznego arabskiego dzieła o prorokach (s. 112-113).

(Dokument papieskiej Komisji do spraw Dialogu Międzyreligijnego)