Berthold Werner/wikipedia (PD) Mauzoleum Baba w Hajfie, obok mauzoleum Baha'u'llaha, jedno z dwóch najważniejszych miejsc świętych dla bahaitów Geneza i historia bahaizmu jest ściśle związana z poprzedzającym ją innym  ruchem religijnym – babizmem, który w 1844 roku założył Ali Muhammad z Szirazu uznający siebie za bramę prowadzącą do poznania Boga, czyli za tzw. Baba (od bab, czyli brama). Stąd też wzięła się nazwa ruchu. Wpisując się w tradycję szyicką Bab głosił nadejście mahdiego. Krytykował prawo szarijatu w jego tradycyjnej postaci, a na miejsce Koranu wprowadził własne dzieło zatytułowane „Bajan” (Objawienie), w którym zawarł podstawy swej religii. Wypracował w niej przede wszystkim nową teorię etyczną, według której miało powstać sprawiedliwe państwo o charakterze teokratycznym.

Wśród wielu reform społecznych Bab podkreślał równouprawnienie kobiet i odrzucał poligamię. Mimo odłączenia się od islamu  babizm zachował w znacznej mierze jego spuściznę, w której wiele miejsca zajęła symbolika i elementy mistyczne. Zasady babizmu zostały przez uczonych szyickich potępione, a Ali Muhammad został w 1850 roku stracony za głoszenie zasad niezgodnych z ortodoksyjnym islamem. Prześladowania dotknęły także wyznawców babizmu, a nade wszystko wiernego ucznia i aktywnego propagatora babizmu Nuriego, który po wydaleniu z Persji w 1852 roku przeniósł się do Bagdadu. Tam, ogłaszając się zapowiadanym przez Baba mahdim, założył swoją religię. Dążąc do nadania jej uniwersalnego charakteru, usiłował połączyć najlepsze elementy z powstałych wcześniej ośmiu (religii) – m.in. chrześcijaństwa i islamu.

Zgodnie z ogromnym znaczeniem symbolicznym liczby dziewięć w jego koncepcji, to właśnie bahaizm miał być tą dziewiątą, najdoskonalszą z wszystkich religii. Baha’u’llah przyjął prawdy zawarte w Świętych Księgach wielkich religii światowych, ale umieścił je niżej w ustanowionej przez siebie hierarchii. Koran miał dla niego znaczenie symboliczne i alegoryczne. Najpełniejsze objawienie Bożej woli zostało – jego zdaniem i według bahaistów – zawarte w dziele „Kitab al-Akdas”, czyli Najświętszej Księdze, która jest dopełnieniem księgi babizmu, wspomnianego wcześniej „Bajan” („Objawienia”). W swej nauce Baha’u’llah potępiał poligamię i niewolnictwo. Zdecydowanie występował przeciw wszelkim konfliktom i wojnom. Wypracował wizję doskonałego „organizmu” społecznego o charakterze teokratycznym, w którym ogromną rolę odgrywa przestrzeganie zasad moralnych.

Bahaizm podobnie jak babizm został uznany przez uczonych muzułmańskich za niezgodny z ortodoksją islamską, a jego zwolenników prześladowano. Sam Baha’u’llah został aresztowany i zmarł w 1892 roku. Nowym przywódcą został jego syn, Abbas Effendi (jako Abdul Baha), którego po śmierci zastąpił jego wnuk Szogi Effendi. Śmierć tego ostatniego w 1957 roku pociągnęła za sobą zmianę struktury organizacyjnej bahaizmu. Miejsce jednoosobowego zarządzania zajęła dziewięcioosobowa rada pod nazwą Powszechny Dom Sprawiedliwości z siedzibą w Hajfie. Niższy poziom zajmuje Narodowa Rada Duchowa, odpowiedzialna za rozwój ruchu na terenie danego kraju. Najniżej znajduje się Lokalna Rada Duchowa, która zajmuje się sprawami miejscowej wspólnoty.

Doktryna bahaizmu ma charakter praktyczno-etyczny. Jej podstawą jest tzw. dodekalog, czyli  zbiór dwunastu zasad, które ustanowił Baha’u’llah. Dominują w nich cele  humanitarne i społeczne, takie jak: jedność rodzaju ludzkiego i równość płci. Spośród innych postulatów bahaizmu należy wymienić propozycję ustanowienia wspólnego, ponadpaństwowego rządu, sądu rozjemczego, wspólnej waluty oraz uznanie powszechnie obowiązującego języka. Wyznawcy bahaizmu wierzą w osobowego Boga, który troszczy się o swoje stworzenie, lecz jest niepoznawalny. Zadaniem człowieka jest posłuszne uwielbienie Boga i prac dla dobra innych.

Bahaizm uważa się za religię posiadającą najbardziej aktualne objawienie Bożej woli. Dlatego nazywany jest przez swoich wyznawców „koroną wszystkich religii świata”. Cechą charakterystyczną bahaizmu wydaje się w tym względzie koncepcja tzw. „objawienia progresywnego” lub cyklicznego. Ten rodzaj objawienia ma odpowiadać aktualnemu poziomowi rozwoju ludzkości, wyznaczając jej nowe cele. Ponieważ Baha’u’llah ostro krytykował obrzędy i ceremonie, kult w bahaizmie jest bardzo ograniczony. Podkreśla się rolę modlitwy i medytacji, przy czym modlitwę odmawia się o jednej z trzech pór dziennie.

Obecnie bahaizm stanowi około siedmiomilionową wspólnotę wyznawców rozsianą po całym świecie. Centrum religii stanowi Hajfa, gdzie znajduje się najważniejsza świątynia bahaicka z mauzoleum Baha’u’llaha. Mimo iż bahaizm jest spadkobiercą i kontynuatorem babizmu, to jest jednak stosunkowo młodym zjawiskiem religijnym, które charakteryzuje się dużym dynamizmem. Na jego popularność wpływa kilka czynników. Najważniejszym wydaje się uniwersalny charakter przesłania bahaickiego, w którym znajduje się wiele elementów humanitaryzmu. Atrakcyjności nadaje mu również brak silnych struktur instytucjonalnych i stosunkowo niewielka liczba wyznawców, co daje poczucie wspólnoty, pomagające zniwelować – charakterystyczne dla współczesnych czasów anonimowość i osamotnienie. Nie bez znaczenia jest popularny w dobie globalizacji synkretyczny charakter bahaizmu i jego dążenie do unifikacji systemów religijnych świata. W niektórych krajach islamskich wyznawcy bahaizmu są represjonowani z racji swej nieortodoksyjności.

Pieniężno, sierpień 2008

Cykl Wobec Islamu emitowany był w Radiu Watykańskim