Sztuka starożytnych Indii i Chin: W kręgu buddyzmu

Religijna sztuka indyjska w starożytności wiązała się przede wszystkim z buddyzmem. Sztuka buddyjska rozwija się od V wieku p.n.e. Wraz z końcem starożytności stopniowo wypiera ją sztuka związana z hinduizmem.

Już w czasach przed naszą erą w Indiach wytworzyły się najbardziej charakterystyczne typy obiektów kultowych buddyzmu. Należą do nich:


STUPA – rodzaj pamiątkowego kopulastego kopca wzniesionego na terasie, zwieńczonego parasolowatą przybudówką i otoczonego balustradą z czterema bogato zdobionymi bramami (toranami)
CZAJTJA – wykute w skale sanktuarium
WIHARA – wykute w skale schronienie dla buddyjskich mnichów.

Do najsłynniejszych zespołów sakralnych tego okresu należy Sańczi w środkowych Indiach (stan Madhja Pradesz). Łączy w sobie monumentalizm z dekoracyjnością.

Indie: ojczyzna łagodnego Buddy
Największy rozkwit sakralna sztuka buddyjska osiągnęła w Indiach tuż przed swym schyłkiem, na początku panowania dynastii Guptów (320-550). Właśnie wówczas powstały najdoskonalsze artystycznie wyobrażenia religijne buddyjskiej Mahajany. Rzeźba wypracowuje wówczas ostateczną formułę przedstawienia Buddy – pełnego łagodności, wysmukłego, otoczonego kolistym nimbem, osłoniętego przejrzystą, układającą się w drobne, delikatne fałdy draperią.

Powstawały wówczas również upozowane w charakterystycznym "trójprzegięciu" (ind. tribhanga) posągi bodhisattwów – niebiańskich poprzedników Buddy. Rzeźby buddyjskie sprawiały wrażenie wielkiej swobody i różnorodności, ale poddane były wyraźnym regułom formalnym. Ułożenie ciała i gesty postaci miały ważne znaczenie.

W architekturze, oprócz tradycyjnych świątyń wykutych w skale, powstawały świątynie budowane. Punktem wyjścia dla większości z nich była tradycyjna stupa, przekształcająca się w wyniosłą wieżową budowlę z przylegającymi z czterech stron niszami-kaplicami. Takie wielopiętrowe stupy wznoszono zazwyczaj na wysokich platformach z mniejszymi stupami na narożach; przykładem może być zbudowana w VI wieku świątynia Mahabodhi w Bodh-Gaji, kryjąca tron, na którym Budda miał niegdyś dostąpić Oświecenia.

Inny typ świątyni wolnostojącej ukształtował się z niewielkiej prostokątnej, płasko krytej sali. Dalszy rozwój tej formy prowadzić miał do przykrycia małego sanktuarium wieżą (sikhara) i dobudowania do niego obszerniejszej kolumnowej sali (mandapa), poprzedzanej przedsionkiem. Ten typ świątyni zwano nagara.

O ile pierwszy typ świątyni najbardziej popularny był na północy, o tyle drugi – w środkowych Indiach.
Największą bodaj doskonałość i oryginalność starożytna sztuka indyjska osiągnęła w dekoracjach malarskich skalnych świątyń buddyjskich. Najlepszym przykładem są freski ze skalnego wąwozu Adżanty. Zgodnie z tradycyjnymi przepisami wykonano je na warstwie gipsu, położonej na podkładzie z gliny, wymieszanej z bydlęcym nawozem, sieczką i włosiem. W kompozycji malowideł przestrzegano ściśle "sześciu reguł", na które składały się: odpowiedniość przedstawień, właściwa budowa i proporcje każdej postaci, umiejętność sugerowania działań i uczuć, wdzięk, podobieństwo i wreszcie właściwe operowanie pędzlem i kolorem.