Różaniec w islamie

Siedząc przy stoliku z kawą, dyskutując o polityce i biznesie lub w drodze na obowiązkową modlitwę do meczetu, muzułmanie bardzo często trzymają w ręku sznur z paciorkami, który – przez analogię do podobnej formy w katolicyzmie – nazywany jest różańcem.

Nie jest to jednak określenie całkowicie poprawne, ponieważ różaniec nie jest „techniczną” nazwą ustalonej liczby związanych ze sobą paciorków, ale oznacza dla katolików określoną tradycję modlitewną. W tym kontekście należy wspomnieć, że modlitewne sznury z paciorkami stosowane są przez wyznawców kilku religii.

Na określenie swego sznura muzułmanie stosują różne nazwy. Najczęściej spotykaną jest subha (w Egipcie wymawia się sibha) lub misbah czy też misbāha. W Iranie oraz Indiach powszechnie stosuje się tasbih, zaś w Turcji tesbih lub tespih. Wszystkie te określenia mają to samo źródło, którym jest sabbaha, czyli uwielbianie Boga. Islamski sznur modlitewny jest więc przede wszystkim narzędziem służącym do wysławiania Stwórcy; narzędziem, które ma uświadamiać człowiekowi Bożą obecność w świecie i przypominać o Jego prawie.

Poza zróżnicowaniem w nazewnictwie, istnieje także wielość form i różnorodność wypowiadanych wezwań. Pełny muzułmański sznur modlitewny składa się z 99 paciorków, podzielonych na trzy równe części. Suma paciorków oddaje liczbę tzw. „najpiękniejszych imion Boga”. W praktyce spotyka się mniejsze sznury składające się z 33 paciorków, podzielonych również na trzy części. Poszczególne grupy oddzielone są od siebie paciorkiem o innym kształcie lub rozmiarze. W tradycji muzułmańskiej istnieje także modlitwa składająca się z tysiąca paciorków, którą praktykuje się na ceremoniach pogrzebowych. Taki sznur odmawia się trzykrotnie, powtarzając na każdym paciorku: „Nie ma bóstwa oprócz Boga”.
Oprócz wypowiadania imion Boga i wspomnianej pierwszej część muzułmańskiego wyznania wiary (tzw. szahady) na paciorkach odmawia się także inne formuły. Do najważniejszych należą: „Chwała niech będzie Bogu” (tzw. hamdala) czy też „Niech Bóg będzie uwielbiony” (tzw. tasbih). Mimo stosowania różnych formuł, cel modlitwy pozostaje niezmienny. Systematyczne powtarzanie tych samych wezwań lub wymawianie imion Boga powinno skierować myśli muzułmanina na rzeczywistość spoza tego świata i uświadomić mu, że Bóg jest najważniejszy. Sznur modlitewny wykorzystywany jest więc przede wszystkim do modlitwy. Należy jednak pamiętać, że muzułmanom nie wolno go używać podczas żadnej z pięciu modlitw obowiązkowych. Te należy odmawiać zawsze zgodnie z przepisami, bez wprowadzania jakichkolwiek zmian czy innowacji.

Muzułmanie wierzą też, że sznur modlitewny posiada szczególną moc, która zapewnia błogosławieństwo oraz chroni od zagrożeń i zła. Przykładem mogą być matki, które wkładają sznury modlitewne pod poduszki dzieci, czy kierowcy zawieszający sznury z paciorkami na wewnętrznych lusterkach w samochodzie (podobnie czynią katolicy z różańcem). Natomiast członkowie niektórych bractw mistycznych (sufich) noszą sznury modlitewne na szyi jako znak ich przynależności do bractwa i podjętych w nim zobowiązań. Wśród muzułmanów, żyjących zwłaszcza w państwach islamskich, istnieje też zwyczaj mechanicznego przesuwania paciorków, nawet bez odmawiania jakiegokolwiek wezwania. Demonstracyjnie noszony sznur uważany jest za symbol przynależności do islamu.

Powszechnie przyjmuje się, że muzułmański sznur modlitewny ma swoje źródło w tradycji buddyjskiej. Z Indii miał zostać przeniesiony do Azji Zachodniej, a następnie rozprzestrzenić się niemal w całym świecie islamu. Istnieje również teza głosząca, że muzułmanie przejęli tę formę modlitwy od żyjących na wschodzie mnichów chrześcijańskich, którzy w swej liturgii odmawiali litanię do cudownych imion Boga, posługując się przy tym zawieszonymi na sznurze paciorkami. Podbijając tereny Bliskiego Wschodu, muzułmanie weszli w kontakt z tym rodzajem pobożności i zaadoptowali go w zmodyfikowanym kształcie. Oczywiście nie była to ta forma różańca, której początki w tradycji katolickiej przypisuje się św. Dominikowi.

Zanim w islamie paciorki zawieszono na sznurze, wezwania odliczano przy pomocy kamieni, pestek daktyli i innych przedmiotów. Paciorki sznura modlitewnego mogą być zrobione z drewna, kości, pereł, srebra lub innego stosownego materiał. Współcześnie najbardziej rozpowszechnione są paciorki z tworzywa sztucznego. Dla sunnitów szczególne znaczenie mają sznury modlitewne nabyte podczas pielgrzymki do Mekki. Szyici natomiast wielką wagę przywiązują do sznurów pochodzących z Kerbali, gdzie pochowano wnuka Mahometa, Husajna. Zrobione z tamtejszej gliny paciorki są najczęściej ozdabiane na czerwono, aby dobitniej wyrazić pamięć o jego męczeńskiej śmierci.

Ponieważ Mahomet nie używał sznura modlitewnego, a do odliczania wezwań wykorzystywał palce rąk, radykalni konserwatyści muzułmańscy (głównie wahhabici w Arabii Saudyjskiej) zakazują używania sznura modlitewnego w jakiejkolwiek formie. Uważają go za nieislamski element w religijności muzułmanów, który ci przejęli z innych tradycji religijnych. W klasycznym islamie subha nie oznacza więc sznura z paciorkami, lecz dodatkową modlitwę odmawianą na zakończenie modlitw obowiązkowych.

Pieniężno, wrzesień 2007

publikujemy za Radio Watykańskie - cykl: Wobec islamu