Patmos w mitologii

W mitologii greckiej o wyspie Patmos zachowały się dwa podania: jedno opisuje genezę wyspy, a drugie – zainicjowany na niej kult. Oba podania łączy postać bogini Artemidy.

Według pierwszego podania Artemida z góry Latmos, gdzie na terenie historycznej krainy Karia znajdowało się jej sanktuarium, wpatrywała się w świetle księżyca w piękne zarysy wyspy zanurzonej pod powierzchnią morza. I choć od razu się w niej zakochała, to jednak dopiero po namowach bogini Selene, która nocą oświetlała morze i ukryte pod nią skały, zwróciła się z prośbą do swego ojca Zeusa, by ów skrawek lądu wydobył dla niej na powierzchnię. Brat bliźniak Artemidy, Apollin, poparł prośbę siostry i nakłonił Zeusa do spełnienia jej prośby.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że Artemida i Apollin jako bliźniacze rodzeństwo byli dziećmi tytanidy Leto i jej kochanka Zeusa. Leto urodziła dzieci na wyspie Delos, gdzie z czasem powstał ośrodek kultu obydwu bóstw. Leto przybyła na Delos, by schronić się przed wężem Pytonem, którego zesłała na nią Hera, zazdrosna żona Zeusa. Kiedy Apollin zabił Pytona, na pamiątkę tego wydarzenia ustanowił igrzyska znane jako igrzyska pytyjskie.

Apollin był uważany za boga słońca i życia, a Artemida za boginię księżyca i śmierci. Gdy wydobyto wyspę, Helios osuszył ją ciepłem swych promieni, stwarzając na niej dobre warunki do życia. Wówczas na wyspę z różnych stron zaczęli przybywać ludzie, a wśród nich także mieszkańcy terenów położonych wokół góry Latmos.

*

Drugie podanie dotyczy ustanowionego na wyspie kultu Artemidy. Według inskrypcji pochodzącej z II-III w. po Chr., znalezionej w ossuarium w monastyrze św. Jana Teologa na Patmos, na wyspę tę miał zbiec Orestes, syn Agamemnona, ścigany przez erynie po zabójstwie swej matki Klitajmestry i jej kochanka Ajgista.

Artemida, w zamian za obietnicę uwolnienia Orestesa od erynii, zażądała, by udał się on do Taurydy (Półwysep Krymski) i sprowadził na Patmos jej posąg z tamtejszego sanktuarium. Gdy Orestes przybył do Taurydy, spotkał swoją siostrę Ifigenię, która w tamtejszym sanktuarium pełniła funkcję kapłanki Artemidy.

Eurypides, opierając się na opowiadaniu Herodota, w swej tragedii "Ifigenia z Taurydy" (powstała między 413 a 409 r. przed Chr.) opisał boginię Ifigenię jako kapłankę Artemidy, która składała w ofierze żeglarzy – rozbitków. Ifigenia pomogła Orestesowi wykraść i przewieźć posąg Artemidy do Grecji. Według Eurypidesa, opisującego losy Ifigenii w dwóch tragediach ("Ifigenia z Aulidy" i "Ifigenia z Taurydy"), drewniany posąg miał zostać przywieziony do Aten, ale według wspomnianej inskrypcji z monastyru, Orestes przywiózł go na Patmos. Tutaj też Orestes miał wybudować wielką świątynię, w której umieszczono ów posąg.

Należy zaznaczyć, że także inne starożytne ośrodki kultyczne rościły sobie pretensje do posiadania „oryginału” tauryjskiego posągu. Oprócz Patmos o jego posiadaniu w mitologii zapewniały np. także: attyckie Halai Arafenides, Tyndaris na Sycylii, Sparta na Peloponezie czy włoskie Aricci (Diana Nemorensis), położone ok. 20 km na południowy wschód od Rzymu. Interesującym jest fakt, że na pobliskiej wyspie Ikaria również znajdował się posąg Artemidy, nazywanej „Artemidą Taurydów” . Natomiast historię wywiezienia posągu z Taurydy, J. Parandowski opisuje następująco:

„Lecz dusza Orestesa pozostała chora. Wyrocznia doradziła mu, żeby pojechał na Krym i sprowadził stamtąd cudowny posąg Artemidy, który go uleczy. Syn Agamemnona wybrał się w drogę z nieodstępnym przyjacielem Pyladesem. Ledwo stanęli na ziemi taurydzkiej, porwali ich strażnicy, zakuli w kajdany i przywiedli przed kapłankę Artemidy. Istniało tam bowiem prawo nakazujące wszystkich cudzoziemców zabijać na ofiarę bogini. Kapłanką była siostra Orestesa, ta sama Ifigenia, którą Artemida zabrała sprzed ołtarza w Aulidzie. W ponurej świątyni nastąpiło poznanie między bratem a siostrą, i w nocy wszyscy troje uciekli unosząc ze sobą cudowny posąg”.

Powrót Ifigenii z Taurydy opisał także starożytny historyk Perecydes z Leros (V w. przed Chr.) w dziele "O Ifigenii". Dzieło to uważa się jednak za zaginione...

***

Powyższy tekst pochodzi z książki "Św. Jan Apostoł i wyspa Apokalipsy. Tajemnice zesłania na Patmos". Autor: Adam Ryszard Sikora OFM. Wydawnictwo: Fronda