Krzyż i Drzewo Życia

Krzyż Chrystusa, jako Drzewo Życia staje się „mocną podporą uniwersum”, nieśmiertelną rośliną, która „rośnie z ziemi ku niebu”.

Religioznawstwo porównawcze wykazuje że motyw Drzewa Życia obecny jest w licznych tradycjach religijnych, począwszy już od epoki neolitu. Drzewo Życia spotykane jest w ikonografii starożytnego Egiptu i Wschodu. Sprecyzowanie tej symboliki dokonuje się od czasu kultury Sumeryjskiej. W tradycji judaistycznej ukazują go malowidła w synagodze w Dura Europos (ok 245 n.e.).

Wyobrażenia Drzewa Życia spotykane są również u ludów ałtajskich i niemal w całej Azji. W azjatyckim szamaniźmie Drzewo Życia łączy trzy kosmiczne rejony, a jego korzenie sięgają wnętrza ziemi. Jego owocami, według mitologii Mongołów i Buriatów, żywią się bogowie. Inne ludy ałtajskie wierzą, iż na gałęziach Drzewa Kosmicznego spoczywają, „niczym małe ptaszki” duchy jeszcze nienarodzonych dzieci, po które przychodzą szamani (Eliade).

Chrześcijaństwo już w pierwszych wiekach zaadaptowało symbolikę Drzewa Życia, w oparciu o którą interpretowano kosmiczne znaczenie tajemnicy Krzyża Chrystusa. Teksty patrystyczne porównują również Krzyż do drabiny, kolumny lub góry – innych symboli Środka Świata. Wskazuje to, iż „obraz Środka w sposób naturalny narzucał się chrześcijańskiej wyobraźni” (Eliade)

Eliade zwraca uwagę, iż autorzy chrześcijańscy posługiwali się zarówno symboliką Starego Testamentu i Bliskiego Wschodu (aluzja do Drzewa Życia), jak i nawiązywali do archaicznych symboli Drzewa Kosmicznego usytuowanego w Środku Świata, zapewniającego łączność między Niebem i Ziemią.

"Krzyż jest widzialnym znakiem Odkupienia dokonanego przez Jezusa Chrystusa: musiał więc zająć miejsce dawnych symboli wznoszenia się do Nieba. A ponieważ Odkupienie rozciąga się na całą ludzkość, Krzyż musiał umiejscowić się w Środku Świata, aby uświęcić cały Wszechświat” (Eliade).
Ten proces sprzyjał uniwersalizacji posłania chrześcijańskiego, za pośrednictwem obrazów mistycznych i poprzez nieustanną asymilację przedchrześcijańskiego dziedzictwa religijnego.

Drzewo Życia oznacza symboliczną oś świata, jest źródłem pokarmu dla zwierząt i ludzi (w ikonografii znajdujących się po obu stronach drzewa).
Wyrasta ono w Centrum Świata (axis mundi – pępek świata, oś świata) skąd wypływa (lub wpływa) strumień życia napełniający ciało świata.

Ten życiodajny strumień opisywany jest w terminach fizjologicznych - jako krążenie substancji odżywczej; dynamicznych – jako strumień energii duchowych, oraz duchowych – jako objaw łaski (Campbell). Podobnie Eden którego opis czerpie z tradycji babilońskiej, mieści się w Centrum Świata. W środku ogrodu wyrasta Drzewo Żywota, Drzewo Poznania Dobrego i Złego, stamtąd też wypływa rzeka o czterech ramionach (Eliade).

Wyobrażenie Drzewa Życia było zestawiane również z innymi symbolami początku i końca, takimi jak: studnia, wieniec, ale najczęściej z Drzewem Poznania Dobra i zła.

Pod miejscem, w którym wyrasta Drzewo Życia znajduje się głowa kosmicznego węża, lub smoka symbolizującego wody otchłani. Korzenie Drzewa Życia, o którym Campbell wspomina iż „jest to sam wszechświat” zasadzone są podtrzymującej je ciemności, zaś „na jego wierzchołku przysiadł złoty ptak słońca, a u podnóże tryska nigdy nie wysychające źródło”.

Mitycznym wyobrażeniem środka świata jest też Kosmiczna Góra lub postać kosmicznego mężczyzny albo kobiety np. Buddy lub tańczącej bogini Kali, bądź bohaterów (herosów kulturowych) siedzących czy stojących albo przywiązanych czy przybitych do drzewa: mitologiczni Attis czy Odyn (Campbell). Raniony włócznią Odyn z mitologii germańskiej jest powieszony na dziewięć nocy na Drzewie Świata, gdzie ofiarowuje ”siebie sobie” aby zdobyć mądrość i posiąść tajemną wiedzę. Według XI- wiecznego kronikarza Adama z Bremy, ofiarę tę powtarzano co dziewięć lat, wieszając dziewięciu mężczyzn i składając ofiary zwierzęce (Eliade)

W podobny symboliczny sposób interpretowana jest przez fenomenologów religii śmierć krzyżowa Jezusa. „Bohater jako wcielenie Boga sam jest środkiem świata, punktem centralnym przez który tryska w czas energia wieczności” (Campbell)

Eliade, wskazuje, że „skoro Jezus Chrystus został ukrzyżowany w Środku Świata, tam, gdzie Adam został stworzony i pogrzebany; krew Jego popłynęła na „głowę Adama", chrzcząc go i odpuszczając mu grzech. Ponieważ zaś krew Zbawiciela odkupiła grzech pierworodny, krzyż (Drzewo Życia) staje się źródłem sakramentów (ich symbolem jest oliwa, zboże, winorośl, do których dołączone są zioła lecznicze).