Byk Farnezyjski

Jest ona rzymską kopią z III wieku naszej ery, do której po czasie dostawiono postacie pasterza i Antiope. Nazwę zawdzięcza Palazzo Farnese, w którym przez długi okres czasu się znajdowała, zanim nie trafiła do neapolitańskiego muzeum.

Twórcami oryginału byli dwaj mistrzowie z tzw. greckiej szkoły rodyjskiej: Apolloniom oraz Tauriskos z Tralles. Ich dzieło ukazuje szalejące zwierzę, do którego rogów przywiązano królową Dirkę. Została ona skazana na tak okrutną śmierć przez Amfiona i Zetosa. Kim był wszystkie te antyczne postacie?

Zacznijmy od Antiopy. Starożytni Grecy nazywali tak porwaną przez Tezeusza władczynię Amazonek, którą jej poddane próbowały odbić z rąk herosa i w tym celu najechać miały Attykę. Antiope „dostawiona” do „Byka Farnezyjskiego” to jednak zupełnie inna postać.

Zgodnie z mitami była albo córką boga beockiej rzeki Asopos, albo też panującego w Tebach Nikteusa. Amfion i Zetos byli jej synami-bliźniakami, których urodziła Zeusowi.

Dowiedziawszy się o ciąży, ojciec Antiopy popełnił samobójstwo. Wcześniej jednak polecił, by opieką nad nią i jej dziećmi zajął się jego brat Likos i bratowa, którą była właśnie przywiązana do byczych rogów królowa Dirke.

Antiope urodziła synów w lesie i oddała ich na wychowanie pasterzom. Sama zaś wróciła do Teb, gdzie na rozkaz Dirke aresztowano ją i wtrącono do lochu.

  Patrick Denker / CC 2.0 Termy Karakalli
Wiele lat później, dorośli już Zetos i Amfion uwolnili matkę i w okrutny sposób zemścili się na Dirke, czego dowodem niniejsze, rzeźbiarskie arcydzieło. Na tebańskim tronie zasiadł Amfion, który zasłynął jako muzyk i poeta.

Na otrzymanej od Apollina lirze miał grać w tak poruszający sposób, że kamienie same ułożyły się w mury obronne Teb. Niobe urodziła mu 7 córek i 7 synów. Dumna z ilości potomstwa gardziła Latoną, która była matką tylko dwojga dzieci: Artemidy i Apollina.

Apollo i Artemida wymordowali więc wszystkie dzieci Amfiona i Niobe, którą Zeus zamienił w skałę po której nieustannie spływać miały łzy. Amfion zdruzgotany utratą całej swej rodziny odebrał sobie życie…

Warto wspomnieć, że rzeźba zainspirowała Henryka Sienkiewicza przy opisywaniu cyrkowej sceny, w której w „Quo Vadis” Ursus ratuje Ligię. Włoska oficyna, która wydała książkę polskiego noblisty, w podzięce za gigantyczny sukces finansowy, ufundowała dla Sienkiewicza kopię „Byka Farnezyjskiego”.

***

Tekst z cyklu Alfabet religii