Jak ewangelizować w dialogu?

Podjęcie przez Kościół, który jest wspólnotą wiary, dialogu ze wspólnotami ludzi wyznających inną wiarę wymaga teologicznego uzasadnienia. Jan Paweł II w encyklice "Redemptoris missio" mocno podkreśla, że "dialog międzyreligijny należy do misji ewangelizacyjnej Kościoła" (RM 55). Powtórzył w tym zdaniu przesłanie Soboru Watykańskiego II.

Podstawy
Najważniejszym teologicznym argumentem za potrzebą dialogu jest stwierdzenie, iż każda istota ludzka jako chciana, stworzona, kochana przez Boga, ma niezbywalną wartość; powołana została do życia przez jedynego Stwórcę, który pragnął jej istnienia dla niej samej. Bóg Ojciec w swojej niczym nieograniczonej miłości wyszedł i wychodzi ku człowiekowi z darem objawienia, ukazując mu realne perspektywy doczesnego oraz wiecznego życia w szczęściu i w radości. Powszechna wola zbawcza Boga Ojca i powszechne dzieło zbawcze Chrystusa - to główne argumenty przemawiające za koniecznością angażowania się chrześcijan w dialog.
Często popełnianym błędem jest nazywanie dialogu międzyreligijnego ekumenizmem. Ekumenizm to działania zmierzające do przywrócenia jedności wszystkich uczniów Jezusa Chrystusa. Dotyczy więc relacji Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym, z Kościołami protestanckimi, z Kościołem anglikańskim. Ekumenizm dotyczy innych wyznań chrześcijańskich, a nie innych religii. Nie jest więc ekumenizmem podejmowanie przez Kościół kontaktów z islamem, judaizmem, hinduizmem, buddyzmem i innymi religiami. Inne są teologiczne podstawy ekumenizmu i dialogu miedzyreligijnego, inne są cele. Podobne bywają formy.

Zasady
Dialog zakłada konieczność zachowania wierności własnej tożsamości religijnej oraz szacunek dla tożsamości partnera. Uczestnicy dialogu winni dążyć do wzajemnego poznania się. Zaangażowanie się w dialog prowadzi do rewizji własnych poglądów, poszerzenia horyzontów i kryteriów oceniania rzeczywistości. Dialog służy pokonywaniu trudności - zarówno o charakterze zewnętrznym (które powstały w wyniku procesów przebiegających w podzielonym, skłóconym świecie), jak i wewnętrznym (wynikających z wewnętrznego rozbicia człowieka nieufnego, niechcącego albo nieumiejącego słuchać racji drugiej strony). Prowadzący dialog nie powinni się zamykać, uciekać, ani wycofywać się w obliczu trudnych pytań i kwestii.

Aby prawdziwy dialog rzeczywiście zaistniał, muszą być spełnione co najmniej cztery warunki:
1. strony muszą się wzajemnie słuchać, a nie tylko wygłaszać monologi;
2. partnerzy dialogu muszą znać zasady swej wiary i wcielać je w życie;
3. niezbędnym warunkiem dialogu jest szczerość i autentyczność jego uczestników - nie można udawać ani pozornie przyznawać racji drugiej stronie;
4. autentyczny dialog nie może być okazją do działalności misjonarskiej.

Wybitny katolicki teolog o. Jacek Salij podkreśla, że najbardziej realny dialog odbywa się między konkretnymi ludźmi. Wsparcie instytucjonalne może mu pomóc, ale może również prowadzić do dialogów pozornych, z których nic nie wynika. Niezbędne jest natomiast wsparcie intelektualne i nieustanna refleksja nad toczącą się rozmową. Każdy dialog wymaga minimum duchowej wspólnoty, wyrażającej się w aprobacie partnerów dla pewnych fundamentalnych wartości. Konieczna jest również wiara w sens podjętej rozmowy. Niebagatelną kwestię stanowi powstrzymanie się w trakcie dialogu od prób manipulowania drugą stroną.

Formy
Międzyreligijny dialog przyjmuje różne formy. Najbardziej podstawową jest dialog życia, zwany też dialogiem codzienności. Polega on na życzliwym obcowaniu chrześcijan z ludźmi o innych przekonaniach w środowiskach zamieszkania, pracy, nauki. Niezbędnym elementem tej formy dialogu jest solidarność i miłosierdzie.

Ważną formą jest dialog doktrynalny, który prowadzą specjaliści i eksperci: teologowie, filozofowie, znawcy antropologii oraz kultury. Jego istotą jest poznanie i zrozumienie doktryny, najważniejszych treści każdej religii lub światopoglądu, dlatego obejmuje szeroko pojętą problematykę teologiczną, filozoficzną i antropologiczną. Dialog doktrynalny polega na wymianie poglądów, nie jest polemiką. Mimo że obejmuje nieliczny krąg uczestników, służy wzajemnemu dobru całych społeczności.

Trzecia forma to dialog dzieł. Polega on na współpracy ludzi o różnych przekonaniach lub wyznawców różnych religii na płaszczyźnie humanitarnej, społecznej, ekonomicznej i politycznej, dla wzmocnienia braterstwa. Przyjmuje na przykład postać akcji dobroczynnych, ma miejsce w edukacji, pracy wychowawczej. Celem dialogu dzieł jest obrona i promocja wartości ogólnoludzkich, w tym przede wszystkim wolności, z jej szczególną postacią - wolnością religijną. Ma uwrażliwić uczestników na wielkie problemy współczesnego świata. Ma prowadzić do stanowczej obrony praw człowieka, których źródłem jest sam Bóg.

Dialog międzyreligijny obejmuje zawsze trzech uczestników. Pierwszym, będącym ostateczną racją zaangażowania w dialog i wzorcem dla dwóch pozostałych stron, jest sam Bóg. Ci, którzy podejmują dialog, najpierw powinni udzielić odpowiedzi na pytanie o rozumienie tajemnicy Boga, o sens pojęcia "Bóg". Dopiero potem winno nastąpić sprecyzowanie stanowiska w dziedzinie antropologii, czyli wizji człowieka przyjmowanej przez uczestników spotkania.