Świat pełen wiary

Ameryka zawsze wierna?
Ciekawe wyniki można zaobserwować na mapie religijności Amerykanów. Zwykło się przedstawiać Stany Zjednoczone jako przykład, że bogacenie się społeczeństwa nie musi być równoznaczne z duchową pustynią. Rzeczywiście, w badaniach Gallupa aż 65 proc. Amerykanów odpowiedziało, że religia odgrywa ważną rolę w ich życiu prywatnym. To wyjątkowo wysoki wynik, jeśli wziąć pod uwagę, że w tzw. wysoko rozwiniętym świecie (27 krajów) ten odsetek wyniósł tylko 38 proc. Na tym tle Amerykanie wypadają jako wyjątkowo religijny naród. Jednak autorzy badań zdobyli się na wysiłek i przeprowadzili osobne badania w każdym ze stanów. Pokazało to duże zróżnicowanie wyników. Najwięcej osób mówiących, że wiara jest bardzo ważna w ich codzienności, mieszka w południowo-wschodnich stanach. Alabama, Missisipi czy Płd. Karolina to jednocześnie mniej zamożne stany, co potwierdzałoby tezę, że religijność zależy od poziomu życia. Ale tu niespodzianka – nawet w najmniej religijnych stanach – północno-wschodnich (Vermont, Massachusetts, New Hampshire) i północno-zachodnich (Alaska, Waszyngton) odsetek deklarujących duże znaczenie wiary jest i tak dużo wyższy (nigdzie poniżej 40 proc.) niż w najbardziej obojętnych religijnie krajach Europy (Estonia, Szwecja, Dania – 14–18 proc.). Religijność w USA jest uwarunkowana wieloma czynnikami: tradycją i siłą lokalnych wspólnot religijnych, obecnością imigrantów i ich przywiązaniem do wiary itp. Trudno więc wysnuwać zbyt proste wnioski o związku lub jego braku między wiarą a zasobnością portfeli. Można natomiast prowadzić ciekawe porównania poszczególnych stanów z innymi krajami świata. Okazuje się na przykład, że mieszkańców Alabamy czy Missisipi łączy z mieszkańcami Iranu czy Libanu właśnie deklarowane znaczenie religii w życiu prywatnym.

Spokojnie, to tylko statystyka
Trzeba pamiętać, że badania – nawet tak profesjonalne jak te Instytutu Gallupa – są tylko powierzchowną próbą zrozumienia złożonej rzeczywistości religii, wiary i duchowości. Nie ma kogoś takiego, jak „przeciętny Polak” czy „przeciętny Afgańczyk”, nie istnieje też „średnia religijność”. To zawsze liczba, która pokazuje tylko pewną tendencję, ale nie opisuje realnego człowieka i realnego zjawiska. Badania statystyczne mogą być jednak dobrym punktem wyjścia do pogłębionych analiz. Jedno pytanie i jedna odpowiedź – jak w tym wypadku – nie pozwala zrozumieć, jakie naprawdę znaczenie ma wiara dla mieszkańców różnych krajów. W każdej religii i kulturze „duży wpływ wiary na życie codzienne” oznacza co innego. Dla jednych będzie to zapalenie świeczki pod ikoną, znak krzyża na dobranoc, dla innych ścisłe przestrzeganie prawa koranicznego lub wojna z „niewiernymi” i ścinanie głów zakładnikom, jeszcze dla innych wpływ religii oznacza miłość nieprzyjaciół, zaangażowanie w tworzenie moralnego prawa albo szukanie w życiu chwały Bożej, nie własnej. Statystyką trudniej to ująć, ale socjologia zna także metody jakościowe badań, choć te są bardziej wymagające i czasochłonne. Statystyką można udowodnić wszystko. No bo na przykład hodowca świnki morskiej może spokojnie powiedzieć, że statystycznie on i jego świnka mają średnio trzy nogi. I powie prawdę.