Wkład muzułmanów w dialog międzykulturowy

Ataki terrorystyczne w Nowym Yorku i data tych wydarzeń, 11 września 2001 roku, głęboko zapadły w świadomość milionom ludzi na całym świecie. Jak na ironię losu, rok, w którym doszło do tych tragicznych w skutkach wydarzeń, był przez ONZ ogłoszony „Międzynarodowym Rokiem Dialogu między Cywilizacjami”.

Niewiele osób wie, że inspiracja tej inicjatywy wyszła ze świata islamu. Ówczesny prezydent Iranu, Muhammad Chatami 21 września 1998 roku na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ powiedział między innymi: „Pragnę w imieniu Islamskiej Republiki Iranu zaproponować jako pierwszy ruch [umożliwiający i wspierający Dialog między Cywilizacjami], żeby ONZ ogłosiło rok 2001 jako „Międzynarodowy Rok Dialogu między Cywilizacjami”, mając nadzieję, że tego typu dialog przyczyni się do urzeczywistnienia sprawiedliwości i wolności na całym świecie.”

Argumentując swą propozycję, Chatami odwołał się do cennych osiągnięć XX wieku, wśród których wymienił takie wartości, jak: dialog i odrzucenie przemocy, szukanie płaszczyzny porozumienia w sferze kultury, gospodarki i polityki oraz umocnienie podstaw wolności, sprawiedliwości i praw człowieka. Jego zdaniem, urzeczywistnianie i propagowanie cywilizacyjnych form zachowań zależy od dialogu między społeczeństwami i kulturami, reprezentującymi różnorodne poglądy i stanowiska.

Odnosząc się do zbliżającego się wówczas przełomu wieków i tysiącleci, zaapelował, „aby ludzkość skupiła wszystkie wysiłki na umacnianiu dialogu, gdyż tylko wtedy, gdy odrzuci wrogość i konfrontację, a zastąpi je wzajemnym zrozumieniem, będzie w stanie pozostawić przyszłym generacjom bezcenne dziedzictwo”.

Napięta sytuacja na Bliskim Wschodzie, konflikt w Afganistanie i ataki z 11 września rzuciły cień na szczytne ideały ogłoszonego Roku Dialogu między Cywilizacjami. Niemniej jednak 8 i 9 listopada 2001 roku odbyło się posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego ONZ, podczas którego omawiano przebieg dotychczasowych wydarzeń Roku. Grupa wybitnych osobistości, wśród których znaleźli się również muzułmanie, m. in. jordański książę Hasan bin Talal, złożyła na ręce ówczesnego Sekretarza Generalnego ONZ, Kofiego Annana, oficjalne sprawozdanie pod tytułem „Crossing the Divide. Dialogue among Civilizations” (Ponad podziałami. Dialog między cywilizacjami).

Dokument wskazał na nowy model międzynarodowych stosunków, tworzonych na podstawie światowego etosu. 9 listopada Zgromadzenie Ogólne ogłosiło rezolucję, w której opisano cele, zasady i cechy partnera dialogu. Dokument stwierdził, że współistnienie ludów i narodów oraz prawdziwa wspólnota ludzka będą możliwe jedynie wtedy, gdy wszyscy poczują się odpowiedzialni za wspólne dobro.

W rezolucji nie chodziło o promowanie jednej kultury i ekstra religii, lecz o wskazanie możliwości pokojowej koegzystencji różnorodnych stylów życia i tradycji religijnych. Możliwości te da się urzeczywistnić pod warunkiem, że respektowane są podstawowe prawa człowieka i jego wolność, natomiast wielość i zróżnicowanie są wartościami, które nie dzielą, lecz ubogacają. Mimo upływu sześciu lat, zawarte w dokumencie przesłanie nie straciło nic ze swej aktualności.

Innym przykładem wkładu muzułmanów w dialog międzykulturowy jest działalność Królewskiego Instytutu Studiów Międzyreligijnych (Royal Institute for Inter-Faith Studies) w Jordanii. Instytut powstał w 1994 roku w Ammanie pod patronatem księcia Hasana bin Talala jako platforma interdyscyplinarnych studiów i badań nad religią, ze szczególnym uwzględnieniem islamskiej i chrześcijańskiej tradycji w świecie arabskim. Działalność wydawniczą instytut zainaugurował, publikując dzieło księcia Hasana pod wymownym tytułem: Chrześcijanie w świecie arabskim. Instytut podzielony jest na dwie sekcje: arabską i angielską.

Pierwsza z nich zajmuje się islamem i chrześcijaństwem oraz rolą, jaką chrześcijanie Bliskiego Wschodu odegrali w kształtowaniu cywilizacji arabskiej, a także zagadnieniem wzajemnych relacji chrześcijańsko-muzułmańskich w tej części świata.

Druga sekcja ujmuje globalne aspekty dialogu międzyreligijnego. Działalność Królewskiego Instytutu Studiów Międzyreligijnych w Ammanie jest ważnym elementem na scenie międzyreligijnych kontaktów nie tylko w Jordanii, ale na całym Bliskim Wschodzie. Przez swe publikacje, konferencje i sympozja oraz współpracę z wybitnymi i zaangażowanymi w dialogu chrześcijańsko-muzułmańskim naukowcami, kształtuje on atmosferę tolerancji i wzajemnego zrozumienia.

Inicjatywa ogłoszenia Roku Dialogu między Cywilizacjami, która wyszła od prezydenta Chatamiego, oraz powołanie do życia Instytutu Badawczego, który prowadzi dialog naukowy, to tylko dwa przykłady z wielu. Potwierdzają one fakt, że w islamie istnieją środowiska, którym zależy na złagodzeniu bieżących konfliktów oraz rozwiązywaniu współczesnych problemów egzystencjalnych w atmosferze porozumienia i dialogu.

Pieniężno 2007
publikujemy za Radio Watykańskie - cykl: Wobec islamu