Chiński budyzm Chan

Książka przybliża polskiemu czytelnikowi historię i religijne oraz filozoficzne przesłanie jednej ze szkół chińskiego buddyzmu - buddyzmu chan. Odegrał on znaczącą rolę w kulturze Chin i uważany jest za najbardziej "chińską" odmianę buddyzmu. Równocześnie stał się zalążkiem - o wiele bardziej znanego współcześnie - japońskiego buddyzmu zen. Autorka przedstawia rozwój i upadek tej szkoły, opierając się zarówno na barwnych legendarnych opowieściach, jak i faktach naukowych. Ostatni rozdział poświęcony jest sztuce Chin, w której symbolicznie wyraziła się myśl buddyzmu chan.

(fragment)

Co to jest „buddyzm chan”? Aby od razu na początku jakoś krótko odpowiedzieć na to pytanie, warto zajrzeć do słowników i encyklopedii. Okazuje się, że przynajmniej w obrębie literatury polskojęzycznej, niełatwo znaleźć zwięzłą definicję. W dodatku najczęściej definicje takie pojawiają się w kontekście omawiania – zapewne bardziej znanego na Zachodzie – buddyzmu zen, a więc nurtu, który jest znacznie późniejszym przetworzeniem w Japonii rdzennie chińskiej szkoły chan.

W krótkich wzmiankach w encyklopediach i ogólnych opracowaniach najczęściej spotyka się stwierdzenie, iż chan jest to „medytacyjny nurt” buddyzmu chińskiego, odrzucający rytuały i obrzędy1. Inne prace odnoszące się do źródeł tego kierunku stwierdzają, że jest to jedna z głównych szkół buddyzmu mahajany, głosząca, iż prawdziwa natura oświecenia została zachowana dzięki bezpośredniemu przekazowi, który zapoczątkował Budda. Pozostałe na plan pierwszy wysuwają etymologię samej nazwy chan. Tak więc na razie można stwierdzić, iż chan to jedna ze szkół chińskiego buddyzmu, z której wywodzi się istniejący po dziś dzień i budzący duże zainteresowanie współczesnego Zachodu japoński buddyzm zen. Jednak o ile literatura dotycząca buddyzmu zen w krajach Zachodu, a także w Polsce, jest dość obszerna, o tyle próżno by szukać w polskojęzycznej literaturze opracowania poświęconego wyłącznie chan, szkole tak przecież ważnej ze względu na rolę, jaką odegrała w całej kulturze Chin, i choćby tylko dlatego zasługującej na uwagę. Poznanie historii i religijnego oraz filozofi cznego przesłania tego nurtu chińskiego buddyzmu może też zainteresować wszystkich tych, którzy posiadając już jakąś wiedzę o buddyzmie zen, chcieliby uzupełnić ją o informacje o temat tego, co było jego źródłem i początkiem.

Sam termin „buddyzm chan” informuje nas, że mamy do czynienia z jakąś odmianą, czy szkołą buddyzmu. A co dokładnie znaczy słowo chan? (Wymowa i pisownia tradycyjnie do niedawna przyjęta w Polsce to „czan” i tak mniej więcej należy to słowo wymawiać).

Termin chan – skrócona forma wyrazu channa – to chińska transkrypcja sanskryckiego wyrazu dhjana – medytacja. Kiedy termin chan dotarł do Japonii, był tam wymawiany jako „zen” (wym. „dzen”, ale forma „zen” przyjęła się w Polsce)