Jezuici i dialog międzyreligijny

Trudności nie brakowało przy końcu XX i nie brakuje ich na początku XXI wieku. Zmieniła się też geografia teologicznych sporów. Począwszy od lat pięćdziesiątych znaczące centrum katolickiej refleksji teologicznej zaczęło zmieniać swoje miej­sce. Dziś Rzym częściej spoziera w stronę świata anglosaskiego i azjatyckiego niż frankofońskiego. Pojawiają się nowe realia, szczególnie sprawa międzyreligijnego dialogu i synkretyzmu^[1].

W batalii o religijny pluralizm obecni są i jezuici. Kongrega­cja Doktryny Wiary wykazała się szczególnym sceptycyzmem w stosunku do prac dwóch członków Towarzystwa: Belga Jacquesa Dupuis i Amerykanina Rogera Haighta, usiłujących pogodzić tradycyjną doktrynę chrześcijańską ze współczesną kulturą i religiami niechrześcijańskimi. 

Jacques Dupuis zmarł w rzymskim szpitalu 28 grudnia 2004 roku, w wieku osiemdziesięciu jeden lat. Dawny dyrek­tor przeglądu teologicznego „Gregorianum" był doradcą papie­skiej Rady do spraw Międzyreligijnego Dialogu. Profesor na fakultecie teologicznym w Delhi przebywał w Indiach w latach 1948-1984, gdzie miał kontakt z innymi tradycjami religijny­mi. Dumny z tego doświadczenia wyłożył swoje tezy o miejscu i roli innych religii w zbawieniu człowieka w napisanym przez siebie dziele pt. Vers une theologie chretienne du pluralisme re-Hgieux (Ku chrześcijańskiej teologii religijnego pluralizmu), opublikowanym w 1997 roku. Ten odważny tytuł musiał przy­ciągnąć uwagę przyszłego Benedykta XVI, wówczas prefekta Kongregacji Doktryny Wiary. Dostrzegł on w nim nowy przy­kład niebezpieczeństw refleksji, która zdążała do zapomnienia o boskości Jezusa. Dla przypomnienia rzymskiej ortodoksji kardynał Ratzinger opublikował 5 września 2000 roku ogól­ną deklarację, która narobiła wiele hałasu i zawirowań w łonie samego Kościoła. Dominus lesus przypominał katolicką naukę dotyczącą zbawienia przyniesionego przez Chrystusa i religii niechrześcijańskich. Dokument demaskował umniejszanie roli Jezusa Chrystusa przez relatywistyczne teorie.

W lutym 2001 roku Kongregacja Doktryny Wiary opubli­kowała notę kontestującą relatywizm i synkretyzm w teolo­gicznej koncepcji zbawienia prezentowanej przez ojca Dupuis. Dokument podjął na nowo podniesione w jego książce kwe­stie w przedmiocie „interpretacji jedynego i powszechnego zbawczego pośrednictwa Jezusa Chrystusa, jedyności i pełni Objawienia w Chrystusie, zbawczego działania Ducha Świę­tego, przyporządkowania wszystkich ludzi Kościołowi, warto­ści i znaczenia zbawczej funkcji różnych religii". Kongregacja wytknęła „poważne dwuznaczności" i „trudności" w teologii jezuity.

W swojej zwartej i mocnej argumentacji eksinkwizycja przypominała, że zbawienie „całej ludzkości" dokonało się „w i przez Jezusa Chrystusa, wcielonego Syna Ojca". Wyłożyła też, że jest „niezgodne z wiarą" uważać Objawienie za „ogra­niczone, niepełne czy niedoskonałe" i widzieć różne religie świata jako „dopełniające drogi w Kościele w tym, co dotyczy zbawienia". Nota kończy się przypomnieniem, że „sakralne teksty innych religii nie mogą być uważane za dopełnienie Sta­rego Testamentu, który stanowi bezpośrednie przygotowanie wydarzenia, jakim jest Chrystus". Jeśli można by doszukiwać się „ziaren prawdy i dobra" w innych religiach, dorzuca doku­ment, to „wywodziłyby" się one z pośredniczenia Chrystusa. Innymi słowy, działanie Ducha Świętego przejawia się również w niechrześcijanach i „by ich zbawić posługuje się On elemen­tami prawdy i dobra, które znajdują się wprawdzie w różnych religiach", ale które spływają ostatecznie od Chrystusa.