Bet Tahara uroczyście otwarta

Otwarciu Bet Tahara towarzyszyły dwie wystawy - pierwsza opowiada o życiu i twórczości architekta, który zaprojektował dom przedpogrzebowy - Ericha Mendelsohna, druga składa się ze zdjęć fotografa PAP Tomasza Waszczuka i pokazuje kolejne etapy "odzyskiwania detalu" budynku. Waszczuk fotografował kolejne etapy prac remontowych i konserwatorskich, które w tym miejscu trwały od 2006 roku.

"Budynek ten po konserwacji stał się jednym z najważniejszych obiektów tego typu w Polsce. Jest wyjątkowy z paru względów: to praca dyplomowa wybitnego architekta urodzonego w przedwojennym Olsztynie Ericha Mendelsohna, po drugie jest jego pierwszą i zarazem ocaloną budowlą, wreszcie budynek ten we wzorowy sposób został poddany konserwacji. Widać w nim to, co było tu pierwotnie" - powiedział PAP olsztyński historyk Wiktor Knercer.

Jeden z widocznych dziś zamysłów Mendelsohna to nietypowe, nieco przydymione barwy. Jak powiedział PAP Knercer, aby uzyskać ten nietypowy efekt Mendelsohn pomalował ściany sadzą i dopiero na tak zaczernione mury nakładano farby. Czerń sadzy przebijała się przez każdą inną barwę.

"Aby zachować ten efekt konserwatorzy nakładali farby punktowo, nie było tu żadnego mazania pędzlami po ścianach" - zastrzegł Knercer i dodał, że wizyta w Bet Taharze powinna się stać "punktem obowiązkowym dla architektów".

"Mendelsohn zaprojektował ten prosty, oszczędny w formie i kształcie budynek, gdy wkoło powstawały neogotyckie budowle. Zrobił coś zupełnie innego, nowatorskiego, a trzeba pamiętać, że jest to praca dyplomowa młodego Mendelsohna, studenta architektury w Monachium" - dodał Knercer.

Przez lata Bet Tahara popadała w ruinę - zdaniem specjalistów, gdyby nie działania Borussii, która wydzierżawiła obiekt od Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i od 2006 roku prowadziła w nim prace remontowe i konserwatorskie, budynek ten by się zawalił.

Prace konserwatorskie, które szczególnie intensywnie prowadzone były w ostatnim roku dzięki wsparciu unijnych dotacji, wykazały, że Mendelsohn tak zaprojektował budynek, by poszczególne jego pomieszczenia odzwierciedlały pośmiertną wędrówkę człowieka. Tuż przy wejściu znajdowała się sala, w której myto zwłoki, dalej była sala pożegnań, gdzie modlono się i przemawiano przy zmarłym, na końcu pomieszczenie, przez które wynoszono ciało na przyległy kirkut. Pomieszczenia ułożone były amfiladowo, drzwi wejściowe i wyjściowe z budynku były przeciwległe (obecnie są one wykonane z dębu pomalowanego na czarno, na środku każdego ze skrzydeł jest złota Gwiazda Dawida).

Konserwatorom udało się odtworzyć dokładnie salę obmyć, gdzie ścianę do trzech czwartych wysokości wyłożono małymi kafelkami w kolorze złamanej szarością bieli, a nad nimi umieszczono wzór nawiązujący do tego z tałesu (tj. żydowskiego szala modlitewnego - PAP). W ścianie pomieszczenia odnaleziono dziurę, w której znajdował się piec do grzania wody, a w podłodze - odpływ.

Borussia odrestaurowanemu budynkowi chce nadać nową funkcję - ma to być miejsce spotkań, dyskusji, wystaw. W piwnicy Bet Tahary znajdzie się Archiwum Żywej Pamięci, gdzie znajdą się świadectwa obecnych mieszkańców regionu, za tzw. salą pożegnań zaplanowano czytelnię.

Borussia wyremontowała także stojący obok Bet Tahary niewielki domek (tzw. dom ogrodnika), w którym mieszkała osoba opiekująca się domem przedpogrzebowym i kirkutem. W tym budynku urządzono zaplecze kuchenne i sanitarne oraz dwie sale warsztatowe. Dodatkowo ogrodzono cały teren.

Prace remontowe i konserwatorskie kosztowały ponad 2 mln zł, z czego 1,5 mln zł pochodziło z Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Resztę pieniędzy Borussia pozyskała m.in. od współpracujących z nią organizacji, stowarzyszeń, fundacji i sponsorów.

Po społeczności żydowskiej, która zamieszkiwała przedwojenny Olsztyn (Allenstein), nie zachowało się wiele obiektów, np. w dawnej synagodze na Starówce jest dziś sklep. Macewami z kirkuta w PRL-u umocniono skarpy nad rzeką. Borussia ma osiem palet fragmentów tych macew, i chce, by wróciły na swoje miejsce na dawnym kirkucie.

Urodzony w 1887 roku Erich Mendelsohn był najsłynniejszym olsztyńskim Żydem. Dom przedpogrzebowy przy ul. Zyndrama z Miszkowic był jego pracą dyplomową. Zaprojektował też m.in. słynną Wieżę Einsteina w Poczdamie, czy dom towarowy Rudolf Petersdorff we Wrocławiu oraz szpital w Hajfie.

Mendelsohn zmarł w 1953 roku w USA.