Śmierć, pochówek i życie po śmierci w tradycji islamskiej

Śmierć dla muzułmanów jest częścią życia i stanowi przejście do rzeczywistości pozaziemskiej. „My nie daliśmy nieśmiertelności żadnemu człowiekowi przed tobą [...]. Każda dusza zakosztuje śmierci” (21, 34-35) – zapewnia muzułmanów Koran. Osoba umierająca nie powinna zostać sama. Najczęściej towarzyszą jej najbliżsi i przyjaciele, którzy wspominają wszelkie dobro, którym Bóg obdarzył ją w ciągu całego życia. Zakończenie życia na ziemi powinno być wypełnione wdzięcznością. Zgromadzeni proszą Boga także o miłosierdzie i odpuszczenie grzechów dla umierającego. Należy pamiętać, aby w ostatnich momentach życia jego twarz zwrócić w kierunku Mekki i powtarzać muzułmańskie wyznanie wiary: „Nie ma bóstwa innego niż Bóg. Mahomet jest posłańcem Boga”.

Natychmiast po śmierci następuje rytualne obmycie zwłok, którego dokonują najbliżsi (kobietę – kobiety, mężczyznę – mężczyźni). Wszelkie czynności poprzedza wypowiedzenie basmali, tzn. krótkiej formuły modlitewnej, która brzmi: Bi-smi l-Lahi r-rahmani r-rahim („W imię Boga miłosiernego i litościwego”). Oznacza to, że do obmycia zwłok dopuszczeni są tylko muzułmanie.

Następnie ciało owija się w białe płótno jako znak całkowitego oddania Bogu. W krajach, gdzie wymagane jest złożenie zmarłych do trumny, powinna ona być bardzo prosta. Przygotowane do pochówku zwłoki przenosi się do meczetu lub – najczęściej – bezpośrednio na cmentarz, gdzie odmawiane są specjalne modlitwy.

Modlitwa pogrzebowa jest stosunkowa krótka. Odmawia się ją na stojąco, bez wykonywania – obowiązujących podczas modlitwy rytualnej – pokłonów. Najczęściej składa się ona z czterech części, oddzielanych wezwaniem Allahu Akbar („Bóg jest wielki!”). Po pierwszym wezwaniu odmawia się pierwszą surę Koranu, Al-Fatihę; po drugim następuje uwielbienie Boga, które można wyrazić słowami następującej modlitwy: „Chwała Bogu, Pierwszemu i Ostatniemu, Jawnemu i Ukrytemu, Bogu Wszechmogącemu. Chwała Temu, który uśmierca żywych, ożywia zmarłych i wskrzesza ich z grobów. Chwała Bogu, który jest początkiem i do którego się powraca. Chwała mu na tym i na tamtym świecie.”

Kolejna część modlitwy pogrzebowej, w którą wprowadza wypowiedziane po raz trzeci wezwanie Allahu Akbar, dotyczy zmarłego. Może ona brzmieć następująco: „Boże przebacz mu! Boże, zaprawdę on jest Twoim sługą i synem sługi Twojego, synem Twojej Wspólnoty! Świadczył, że nie ma Boga oprócz Ciebie, Jedynego, który nie masz współtowarzyszy, oraz że Mahomet jest Twoim Sługą i Posłańcem, a Ty wiesz o tym najlepiej. Boże, jeśli czynił dobro, obdarz go dobrem, a jeśli czynił zło, bądź ponad zło, które było jego udziałem. Boże nie pozbawiaj nas nagrody za niego i nie wiń nas za jego czyny!”.

Ostatnie, czwarte wezwanie Allahu Akbar oznacza zaproszenie do modlitwy spontanicznej, którą uczestnicy uroczystości pogrzebowych odmawiają w milczeniu. Modlitwę pogrzebową kończy przekazanie sobie wzajemnego pozdrowienia pokoju: As-salamu alejkum wa rahmatu Allah („Pokój i Miłosierdzie Boże niech będą z Wami”).

Grzebanie zmarłych jest zadaniem mężczyzn. Również w grobie kładzie się zmarłego tak, aby leżał na prawym boku z twarzą zwróconą w kierunku Mekki. Następnie wszyscy uczestnicy pomagają zasypać grób, recytując przy tym fragment Koranu: „Z ziemi was stworzyliśmy i sprawimy, iż do niej powrócicie i z niej was wyprowadzimy po raz drugi” (20,55). Rodzina zmarłego zobowiązana jest do czterdziestodniowego odmawiania Koranu i wspierania w tym czasie potrzebujących.

Groby muzułmanów powinny być bardzo skromne. W tradycji muzułmańskiej nie ma zwyczaju ozdabiania ich kwiatami. Nie zapala się także lampek i świec. Odwiedzanie grobów ma bardziej przypominać o własnej śmierci niż wyrażać pamięć o zmarłych. W tym kontekście muzułmanie często powtarzają słowa słynnego teologa islamskiego, Al-Ghazaliego: „Kto często myśli o własnym grobie, ten znajdzie w nim rozkosze nieba. Natomiast, kto o nim zapomni, ten znajdzie w nim otchłań piekła”.

Eschatologii islamu poświęciliśmy odrębny odcinek naszego cyklu „Wobec islamu” (patrz: Czy niebo muzułmańskie jest aż tak egzotyczne?) dlatego w tym miejscu wspomnimy tylko o dwóch momentach dotyczących duszy zmarłego. W momencie umierania pojawia się Anioł Śmierci (Izra’il), który zabiera duszę umierającego i zgodnie z tradycją zanosi ją do nieba. Jeśli należy do sprawiedliwych, dowie się w niebie, że Bóg wybaczył jej wszystkie grzechy i przewinienia oraz że jej miejscem jest raj. Po tym pierwszym sądzie dusza wraca do swego ciała, oczekując zmartwychwstania. Jeśli jednak dusza należy do przeklętych, zostaje zawrócona już przy bramie niebios i odrzucona wraca na ziemię.

Drugim ważnym elementem jest tzw. „przesłuchanie przez aniołów”, które odbywa się po złożeniu zmarłego do grobu. Odpowiedzialni za ten rodzaj przesłuchania aniołowie Munkar i Nakir stawiają zmarłym następujące cztery pytania: „Kto jest twoim Bogiem? Kto jest twoim prorokiem? Jaka jest twoja religia? Jaki jest kierunek zanoszonych przez ciebie modlitw?”. Jeśli zmarły odpowie, że chodzi o Boga, Mahometa, islam i Mekkę, zostanie pocieszony i otrzyma obietnice nieba (por. 41,30; 16,32). W przypadku udzielenia innych odpowiedzi, niż te, których oczekują aniołowie, doświadczy udręk, które będą przedsmakiem piekła (por. 47,27; 8,50). Jako jeden z głównych tematów przepowiadania Mahometa, życie po śmieci opisane jest w Koranie w sposób obszerny i szczegółowy.

Pieniężno, listopad 2007 r.