Galicjaner Sztetl

Jak przypomniał Adam Bartosz, przewodniczący Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej, który jest organizatorem wydarzenia, Galicjaner Sztetl - początkowo skromne obchody, które miały upamiętniać Zagładę tarnowskich Żydów, przerodziły się przez lata w święto celebrujące także życie - ponadtysiącletnią historię Żydów polskich oraz kulturę tej społeczności.

Tytuł wydarzenia nawiązuje do słowa sztetl - określenia małych, przedwojennych miasteczek Europy Wschodniej zamieszkanych przez społeczność żydowską. "Tarnów, przez wieki będący jednym z najważniejszych ośrodków żydowskich w Małopolsce, w 2025 roku obchodzi 580-lecie obecności Żydów w mieście" - wskazał w czwartek organizator obchodów.

W programie Galicjaner Sztetl 2025 odbywających się pod hasłem "580 lat obecności Żydów w Tarnowie" znalazły się koncerty plenerowe, spektakle, wystawa fotograficzna, projekcje filmów dokumentalnych, wspólne czytanie literatury żydowskiej, spacery z przewodnikami po cmentarzach żydowskich oraz ogólnopolska konferencja dla nauczycieli. Wstęp na wszystkie wydarzenia jest bezpłatny.

Uroczystości rozpoczną się w południe 12 czerwca spotkaniem w Lesie Buczyna - Miejscu Pamięci Narodowej, gdzie podczas II wojny światowej niemieccy okupanci dokonali masowych egzekucji ludności żydowskiej i polskiej. W czerwcu 1942 roku, Niemcy zamordowali w Buczynie ponad 6 tysięcy Żydów, wśród zabitych było około 800 dzieci z sierocińca żydowskiego.

Oficjalna inauguracja Galicjaner Sztetl nastąpi wieczorem 12 czerwca podczas koncertu pod Bimą - jedynym zachowanym fragmentem żydowskiej synagogi w Tarnowie. W tym miejscu w kolejnych dniach zaplanowano kolejne koncerty, spektakl oraz czytanie literatury żydowskiej.

Szczególnym wydarzeniem - zapowiedzieli organizatory - będzie otwarcie bram cmentarzy żydowskich w Tarnowie, Rzeszowie, Brzesku i Grybowie, połączone ze spacerami z przewodnikami po tych historycznych nekropoliach.

Głównym organizatorem obchodów jest Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie, a współorganizatorem - Muzeum Ziemi Tarnowskiej.

Tarnów był przez wieki jednym z najważniejszych ośrodków żydowskich w Małopolsce. Osadnicy żydowscy pojawili się na terenach dzisiejszego regionu tarnowskiego w średniowieczu. Pierwsze wzmianki o ich obecności pochodzą z 1445 r. Od początku zajmowali się handlem, zaczynając od zboża i sprowadzanego z Węgier i Rusi wina.

W okresie międzywojennym w XX w. w Tarnowie żyło 15,6 tys. Żydów, stanowiąc 42 proc. wszystkich mieszkańców - ich kultura, religia i codzienne życie były nieodłączną częścią miejskiego krajobrazu.

Niemcy po wkroczeniu do miasta w listopadzie 1939 r. spalili i wysadzili wszystkie synagogi oraz domy modlitwy, których było 40. Pierwsze wywózki Żydów do obozu koncentracyjnego Auschwitz nastąpiły w maju 1940 r. a w marcu 1941 r. powstało getto, w którym zamknięto ok. 40 tys. osób z Tarnowa, okolic oraz z zagranicy. Część z nich została zamordowana podczas likwidacji getta we wrześniu 1943 r., a pozostali wywiezieni do obozów koncentracyjnych.

Jedynym zachowanym obecnie fragmentem zniszczonej przez Niemców najstarszej, siedemnastowiecznej, tarnowskiej synagogi jest Bima, czyli podwyższenie, z którego odczytywana jest Tora.