Talmud babiloński

Autor tłumaczenia, Gwido Zlatkes, pracownik Uniwersytetu Kalifornijskiego, podjął się pracy bezprecedensowej. Przełożył zarówno Misznę jak i Gemarę, przybliżając polskiemu czytelnikowi meandry dzieła owianego w Polsce tajemnicą, nieznanego z powodu bariery językowej i kulturowej.(...)


Talmud – podobnie jak Tanach (Pisma święte) – jest środkiem przekazu świętych tradycji następnym pokoleniom wyznawców judaizmu, a jednocześnie źródłem jego poznania na różnych etapach rozwoju. Sam termin talmud został przyjęty do języka polskiego z hebrajskiego. Hebrajskie słowo talmud ma kilka znaczeń: w pierwszym rzędzie oznacza naukę, nauczanie, lekcję, studiowanie, a następnie Torę ustną (hebr. Tora sze-beal-pe) – objawioną naukę, otrzymaną w starożytności, według tradycji biblijnej, od Boga przez Izraelitów i przekazywaną przez wyznawców mozaizmu do końca I wieku n.e. ustnie, a następnie utrwaloną na piśmie w Misznie, Tosefcie, Gemarze, midraszach halachicznych i aggadycznych. W ten sposób Torę ustną rabini przygotowali do stałego dalszego przekazu.

O pracy tej w odniesieniu do jednego z najwybitniejszych tannaitów, Akiwy tak napisano w Awotde Rabbi Natan (rozdz. 18): Rabbi Akiwa był jak pracownik, który wziął swój kosz i wyszedł na zewnątrz. Znalazł pszenicę i włożył ją do niego; znalazł jęczmień i włożył go do niego; znalazł żyto i włożył je do niego; znalazł soczewicę i umieścił ją w nim. Gdy wrócił do domu, odłożył pszenicę oddzielnie, jęczmień oddzielnie, ziarna do ziaren. Rabbi Akiwa uczynił podobnie, dzieląc całą Torę na kręgi.

Terminu talmud używa się w ścisłym znaczeniu jako nazwy własnej na oznaczenie dwóch dopełniających Misznę komentarzy rabinów-amoraitów (aram. amora = dyskutujący). Powstały one w dużej mierze niezależnie od siebie w Palestynie w III-IV wieku i Babilonii w III-V/VI wieku, stąd nazwy: Talmud palestyński zwany niekiedy jerozolimskim (w skrócie Jeruszalmi) i Talmud babiloński (w skrócie Bawli).

W szerszym znaczeniu – w takim będzie ono używane dalej – talmud oznacza Misznę i Gemarę jako jedno dzieło.

Miszna, będąca dziełem rabinów-tannaitów (aram. tanna = powtarzający), stanowi zbiór praw i zwyczajów społeczności żydowskiej zawartych w wypowiedziach ponad stu nauczycieli. Jednakże nie jest ona kodeksem prawnym sensu stricto. W wielu kwestiach przytacza odmienne opinie uczonych. Opisuje także funkcjonowanie teokratycznego państwa Izraelitów ze wszystkimi instytucjami publicznymi: świątynią, kapłaństwem, ofiarami, sanhedrynem itp. Zawiera ponadto opowiadania i interpretacje Pism świętych. Materiał ten, mimo wcześniejszego zakazu utrwalania go na piśmie, za przyzwoleniem rabinów został spisany.

Dokonano tego w języku późnohebrajskim zwanym misznaickim. Stanowi on rdzeń talmudycznej tradycji. Zbierało ją i utrwalało sześć generacji tannaitów. Mieli oni poprzedników w okresie pretannaickim (od II w. p.n.e. do 20 r. n.e.), choć niewiele potrafi my powiedzieć o ludziach, którzy stali się motorem ówczesnych przemian w judaizmie. W pierwszym rozdziale traktatu misznaickiego Pirke awot wspomniano tylko niektórych z nich. Tradycja zapamiętała imię Antigonusa z Socho, uważając go za ucznia Szimona ha-Caddika (Sprawiedliwego). W dziele Awot deRabbi Natan napisane jest, że Antigonus doczekał się dwóch uczniów – Cadoka i Boetusa, ale nie wiadomo, czy można polegać na tej informacji.

Dalsze dzieje przekazu tradycji w judaizmie łączone są z tzw. pięciu parami (hebr. zugot) uczonych żydowskich. Miszna (Chagiga 2, 2) utrzymuje, że wyszczególnione imiennie osobistości, stanowiące owe pary, to nasim, książęta (tytuł zaczerpnięty z odnowicielskiej wizji Ezechiela wyłożonej w ostatnich rozdziałach Księgi Ezechiela), przywódcy sanhedrynu i całej teokratycznej wspólnoty żydowskiej, oraz ich zastępcy zwani awot beit din („ojcowie” – przewodniczący sądu), i dodaje – co zaskakujące – że byli oni faryzeuszami.

Pozostaje to jednak w sprzeczności z przekazem zawartym w pismach Józefa Flawiusza i Nowego Testamentu, z których wynika, że faktycznymi przywódcami sanhedrynu byli kolejni arcykapłani. Dlatego wydaje się, że osoby tworzące owe zugot to przywódcy stronnictwa faryzejskiego, którym w czasach rabinicznych (II w. n.e.) przypisano funkcje przewodniczących sanhedrynu. Pary te tworzyli: Jose ben Joezer i Jose ben Jochanan (okres wojen machabejskich), Jehoszua ben Perachja i Matai (lub: Nitai) Arbelijczyk (czasy Jana Hirkana), Jehuda ben Tabbai i Szimon ben Szetach (czasy Aleksandra Janneusza
i Aleksandry Salome), Szemaja i Awtaljon (czasy Hirkana II), Hillel i Szammaj (czasy Heroda Wielkiego i początek I wieku n.e.: lata 30 p.n.e. – 20 n.e.).

Z nich najlepiej znana jest ostatnia para, o której kilkakrotnie wzmiankuje Miszna. Po nich następują kolejne pokolenia tannaitów. Pierwsze przypada na lata 20-40 n.e. Nasim był wówczas Gamliel (I)

Starszy, który kontynuował tradycje szkoły Hillela (przedstawiany jest jako jego wnuk). Jemu po raz pierwszy przyznano tytuł Rabban – Nasz Mistrz, którym w Misznie obdarzono tylko czterech uczonych żyjących w latach 40-150 n.e., pełniących funkcje przewodniczących sanhedrynu. Niektórzy nazywali go nawet Rabbenu ha-Kadosz – Nasz Święty Mistrz.

On też rozpoczyna dynastię Gam(a)lielów, wokół której przez lata będą się skupiać tannaici.

tłumacz: Gwido Zlatkes
TALMUD BABILOŃSKI. Traktat Chagiga
stron: 230
WAM, Kraków 2009