Dzieje islamu w Azji

Islam w tych regionach ma bardzo długą tradycję, sięgającą niemalże VII wieku. O atrakcyjności tej religii wśród ludności azjatyckiej decydowały głoszenie idei wolności i równości (co miało ogromne znaczenie w wyzwalaniu z systemu kastowego na subkontynencie indyjskim) oraz zniesienie niewolnictwa. W procesie rozprzestrzeniania się islamu w tej części świata istotną rolę odegrały: handel, podbój militarny i działalność misyjna. Do wzrostu liczby muzułmanów przyczyniły się także małżeństwa mieszane.

W okresie przedislamskim handlem w perskiej strefie zajmowali się głównie wyznawcy zoroastryzmu i nestorianie. Po zdobyciu przez Arabów w 650 roku imperium Sasanidów handel w obszarze Oceanu Indyjskiego przechodził stopniowo w ręce nawracających się na islam kupców perskich. Wpływy muzułmańskie na wschodzie stały się jeszcze silniejsze, gdy w 750 roku Abbasydzi przenieśli stolicę imperium z Damaszku do Bagdadu.  Ponieważ wczesny islam azjatycki był kulturowo bardziej perski niż arabski, ówcześni władcy rozpoczęli politykę zacierania różnic między obiema społecznościami. Istotnym elementem w tym procesie było ogłoszenie języka arabskiego językiem oficjalnym nie tylko w sferze religijnej, ale także w handlu i polityce.

Drugim ważnym faktorem, który przyczynił się do obecności islamu w Azji, był podbój militarny. Na początku VIII wieku za panowania kalifa Al-Walida muzułmanie zdobyli Sindh i strategicznie położony port Ad-Dajbul (dzisiejszy Pakistan). Następnie założyli miasto garnizonowe Al-Mansura nad rzeką Indus, które służyło jako siedziba rządu w regionie. Pod dowództwem generała Kutajby wojska arabskie podbiły również Samarkandę, czyniąc z niej ważny ośrodek sztuki i literatury islamskiej. Po sukcesach w Sindh i Azji Centralnej islam rozprzestrzenił się na północy Półwyspu Indyjskiego. Mimo iż historia zna przypadki, kiedy islam narzucano siłą – jak choćby oddziały  Mahmuda Ghaziego, które zniszczyły wiele hinduskich świątyń – cechą charakterystyczną islamskich podbojów tego okresu było pozostawienie administracji w rękach społeczności lokalnej oraz fakt, że większość ludności podbitych regionów pozostała niemuzułmańska.

Plemiona tureckie, na przykład, wyznawały szamańskie religie tradycyjne, zaś w większych miastach i na szlakach handlowych istniały liczne wspólnoty chrześcijan (nestorianie) i buddystów. Na uwagę zasługuje fakt, że uczeni i prawnicy muzułmańscy objęli koraniczną koncepcją zimmi (tzn. ludzi chronionych) także wyznawców hinduizmu, mimo iż Koran nie zawiera takiego przekazu. Jednym z najważniejszych centrów rozprzestrzeniania się islamu w Południowo-Wschodniej Azji była Malakka na zachodnim wybrzeżu Półwyspu Malajskiego i Aceh w północnej części Sumatry. Strategiczne położenie tych miejsc pozwalało na kontrolę handlu między Chinami i Indiami oraz umożliwiało podejmowanie działań militarnych i prowadzenie misji. Z Malakki i Aceh islam rozprzestrzenił się na cały Półwysep Malajski, a stamtąd na północ do regionu Patani (dzisiejsza Tajlandia) i na północny wschód (dzisiejsza Kambodża).

W 1258 roku Mongołowie zdobyli Bagdad, niszcząc niemalże wszystko i pozostawiając po sobie duchową i polityczną pustkę. Od XIII wieku zaczęły ją wypełniać nowe ruchy, wśród których ważną rolę odegrały bractwa sufickie. Zarówno te typowo mistyczne, jak również wspólnoty o charakterze militarnym. Żyjąc w specjalnie wybudowanych twierdzach, tzw. ribatach, członkowie tych bractw doskonalili ducha oraz prowadzili walkę zbrojną na rzecz islamu. Wielu z nich podjęło działalność misyjną, udając się w inne rejony Azji. Połączenie mistycznej interpretacji Koranu z tradycyjnymi wierzeniami w kontekście  hinduizmu i buddyzmu sprawiło, że powstał specyficzny rodzaj islamu. Do jego głównych  cech zalicza się: prostota podstawowych zasady wiary, luźna forma dogmatyczna oraz względna tolerancja wobec przedislamskich rytuałów i zwyczajów.

Na taki rodzaj islamu zareagowali radykalni reformatorzy, którzy uważali, że muzułmanie odstępują od prawdziwego przesłania, kiedy łączą je z tradycyjnymi zwyczajami i lokalnymi praktykami religijnymi. Nawoływali więc swoich współwyznawców do oczyszczenia islamu z obcych naleciałości i przywrócenia mu „czystej” formy zawartej w Koranie i Sunnie.

Jednym z najbardziej radykalnych reformatorów, którzy w XVIII wieku wzywali do  odnowy i oczyszczenia islamu, był Muhammad ibn Abd al-Wahhab. Sufizmowi zarzucał on przeakcentowanie wymiaru duchowego w urzeczywistnianiu przesłania koranicznego.  Głównie dlatego jego zwolennicy prześladowali bractwa mistyczne i ich kaznodziejów. Propagatorami idei wahhabickich na terenach współczesnego Pakistanu, Indii i Bangladeszu byli w XIX i XX wieku pielgrzymi powracający z Mekki i Medyny. Reformatorzy byli przekonani, że polityka jest sferą życia publicznego, na którą islam powinien mieć bezpośredni wpływ. Ponieważ w XIX wieku Azja była pod wpływami obcych mocarstw, reformatorzy wahhabiccy głosili hasła panislamskiej rewolucji. Konfrontacja islamu wahhabickiego z istniejącym – wyrosłym na gruncie lokalnych tradycji – doprowadziła do licznych podziałów społeczności muzułmańskiej.

Cykl Wobec Islamu emitowany jest w Radiu Watykańskim.