Dynamika islamskiej misji w Afryce

  Misjonarze Afryki Muzułmańska działalność misyjna nasiliła się w Afryce w drugiej połowie XX wieku Co sprawia, że islam rozprzestrzeniania się na kontynencie afrykańskim?

Czarny islam jest terminem umownym, oznaczającym muzułmański system wierzeń i rytuałów, w którym nie brakuje rodzimych zwyczajów religijnych Afrykanów. Ten rodzaj islamu, podobnie jak islam arabski, irański czy turecki, związany jest z określonym obszarem, na którym kultura muzułmańska, wchodząc w kontakt z inną kulturą, przejęła niektóre jej elementy

W wyniku różnorodności etnicznej, kulturowej i religijnej mieszkańców Afryki czarny islam ma wiele odmian. Czasem nadaje się mu znaczenie pejoratywne, nazywając w ten sposób wyłącznie nieortodoksyjne praktyki muzułmanów.

Do rozprzestrzeniania się islamu w Afryce przyczyniło się kilka zasadniczych elementów. Pierwszym z nich był podbój militarny, który dotyczył przede wszystkim Afryki Północnej. Jeśli chodzi o Afrykę subsaharyjską, to rzadko wykorzystywano podbój jako metodę islamizacji, choć najbardziej drastycznym przykładem jest polityka Almorawidów w Afryce Zachodniej w XI wieku. Drugim elementem była migracja muzułmanów i ich osadnictwo na terenach niezamieszkanych przez wyznawców islamu. Chodzi tu głównie o tereny Afryki Wschodniej. Bolesnym procesem migracyjnym było przemieszczanie niewolników muzułmańskich w Afryce Południowej. Kolejnym elementem był handel, głównie transsaharyjski. W ten sposób przesłanie koraniczne docierało z Afryki Północnej na zachód oraz z Arabii na wschodnie wybrzeże Afryki. Czwartym elementem, który przyczynił się do rozprzestrzeniania islamu na czarnym kontynencie, była działalność misyjna. Początkowo prowadzona przez podróżujących duchownych i nauczycieli.

W miarę postępującej islamizacji powstawały szkoły koraniczne (madrasy) będące fundamentem systemu edukacyjnego, który w zmodyfikowanej formie przetrwał do dziś. Muzułmańska działalność misyjna nasiliła się w Afryce w drugiej połowie XX wieku w związku z finansowym wsparciem krajów islamskich bogatych w złoża ropy naftowej. Arabia Saudyjska, Libia i Iran to kraje, które najbardziej zaangażowały się w kształcenie i wysyłanie w celach misyjnych islamskich duchownych oraz sponsorowanie budowy meczetów, centrów, szkół i szpitali. Misje muzułmańskie konkurują nie tylko z wpływami chrześcijańskimi, ale stały się także płaszczyzną rywalizacji wewnątrzislamskiej między sunnitami i szyitami oraz innymi odłamami muzułmańskimi, jak na przykład paraislamski ruch Ahmadijja, czy też mający szyicki charakter ruch ismailitów pod przywództwem Aga Khana.

Od czasu uzyskania niepodległości przez kraje afrykańskie w XX wieku islam w Afryce charakteryzuje się ekspansją i ożywieniem. O ile ekspansja dotyczy kwestii geograficznych i demograficznych, o tyle ożywienie związane jest z tradycją i przekonaniami. Pierwsze wiąże się głównie z terytorialnym rozprzestrzenianiem się religii i zdobywaniem nowych wyznawców. Natomiast ożywienie odnosi się do pogłębienia i oczyszczenia wiary muzułmanów przez sięganie do jej fundamentów. Współczesne rozprzestrzenianie się islamu jest wynikiem działalności misyjnej, w której dostrzec można wiele podobieństw do działalności chrześcijańskich misjonarzy. Natomiast odrodzenie islamskie przyjmuje najczęściej radykalny charakter fundamentalizmu religijnego.

Od samego początku islam wykazywał łatwość dostosowania się do miejscowych zwyczajów i praktyk. Dzięki temu Afrykanie nie pojmowali go jako religii obcej. Panuje powszechne przekonanie, że w konfrontacji z chrześcijaństwem islam okazał się dla Afrykanów religią bardziej zrozumiałą i przystępną. Muzułmańskie metody propagowania religii są proste. Generalnie nie wymaga się od zainteresowanych islamem okresu przygotowawczego, jakim w chrześcijaństwie jest katechumenat. W pierwszej fazie misjonowania duchowni i przywódcy muzułmańscy w znacznie większym stopniu niż misjonarze chrześcijańscy przyzwalają na praktykowanie rodzimych zwyczajów. Ważnym czynnikiem w przyjmowaniu islamu przez Afrykanów jest zachowanie tradycyjnej formy życia rodzinnego, a nade wszystko poliginii (wielożeństwa) – przy ograniczeniu liczby posiadanych żon do czterech. Nawrócenie się na islam daje Afrykanom także poczucie braterstwa oraz przynależności do muzułmańskiej wspólnoty, która przekracza granice plemion, państw i kontynentów.

Mówiąc o islamie w Afryce, należy wspomnieć o licznych bractwach sufickich działających głównie w zachodniej części kontynentu. Oprócz tradycyjnych elementów kultu muzułmańskiego, obowiązujących każdego wyznawcę islamu, założyciele bractw ustalili dodatkowe formy kultowe, specjalne modlitwy i rytuały, których celem jest mistyczne osiągnięcie kontaktu z Bogiem. Oprócz duchowego wymiaru podkreśla się zaangażowanie bractw w kwestie polityczne i społeczne. Członkowie bractw odegrali ważną rolę między innymi w kształtowaniu ruchów reformatorskich w XVIII i XIX wieku. Przykładowo do najważniejszych bractw w Senegalu należą: Tidżanijja, Muridijja, i Kadirijja.

Ponieważ dane statystyczne wyznawców islamu w poszczególnych krajach afrykańskich są rozbieżne i niepełne, trudno podać dokładną liczbę muzułmanów w Afryce. Uważa się, że stanowią oni najliczniejszą grupę wierzących na całym kontynencie. Największy wskaźnik ludności muzułmańskiej posiadają kraje Afryki Północnej. Natomiast w pozostałej części Afryki do krajów zamieszkiwanych przez wysoki procent wyznawców islamu należą m.in.: Senegal, Somalia, Sudan, Mali i Niger.

Pieniężno, kwiecień 2008 r.

Cykl Wobec Islamu emitowany był w Radiu Watykańskim