Indonezja – najliczniejszy kraj muzułmański

  MichaelJLowe / CC-SA 3.0 Indonezja
Meczet Istiqlal w Dżakarcie, stolicy kraju Według spisu ludności z 2000 roku kraj ten zamieszkiwało ponad 240 milionów obywateli, z czego 86% stanowili wyznawcy islamu, przede wszystkim sunnici związani z szaficką szkołą prawną. Pozostała część populacji to hindusi, buddyści, protestanci i katolicy.

Jednak Indonezja zasługuje na uwagę nie tylko z powodów demograficznych, ale ze względu na specyficzny charakter istniejącego tam islamu, który jest bardziej tolerancyjny niż ten na Bliskim Wschodzie. Dla wielu obserwatorów, również muzułmańskich, kraj ten jest przykładem połączenia islamu z demokracją.

Islamizacja Indonezji nie jest dobrze udokumentowana, ale wiadomo, że ważną rolę w tym procesie odegrali mistycy muzułmańscy towarzyszący kupcom handlującym na Wschodzie. W przeciwieństwie do ekspansji islamu na Bliskim Wschodzie, czy nawet w Indiach, gdzie podbój stanowił jeden z głównych elementów zdobywania nowych terenów i wyznawców, w Indonezji proces ten dokonał się pokojowo.

Muzułmanie dotarli na obszary obecnej Indonezji w XIII wieku, zakładając pierwsze sułtanaty. W XV wieku islam – wraz z indyjskimi i arabskimi kupcami – pojawił się na Sumatrze, a na początku XVI stulecia objął wpływami Jawę. Wielu tamtejszych władców i ich podwładni dobrowolnie przyjmowali islam, który w XVII i XVIII wieku rozprzestrzenił się na pozostałe wyspy archipelagu.

Przez długi okres czasu Indonezja była holenderską kolonią. W walce o niepodległość wzrosło znaczenie islamu jako elementu kształtującego tożsamość narodową. Nie znalazło to jednak wyrazu w konstytucji powstałej w 1945 roku. Chrześcijańska mniejszość zagroziła wtedy separacją, jeśli w dokumencie pojawią się silne akcenty muzułmańskie. Islam nie jest więc religią państwową. Zgodnie z obowiązującą w Indonezji koncepcją ideologiczną, tzw.  Pancasila (pięć zasad), islam jest jedną z pięciu uznawanych religii (obok chrześcijaństwa, w którym wyróżnia się podział na protestantyzm i katolicyzm, buddyzmu, hinduizmu i konfucjanizmu).

Na specyfikę islamu indonezyjskiego wpływa również różnorodność kierunków i ugrupowań muzułmańskich. Z jednej strony mają one charakter modernistyczny, sięgając do tradycji egipskich ruchów reformatorskich z początku XX wieku. Ten rodzaj islamu zadomowił się przede wszystkim w miastach i na wybrzeżu, a muzułmanów tego typu  nazwano abangan. Z drugiej strony aktywny jest islam ortodoksyjny, tzw. santri, wyznawany głównie na prowincji. W obu kierunkach działają liczne organizacje. Muzułmanie ortodoksyjni zjednoczyli się w powstałej w 1926 roku Nahdatul Ulama, która liczy ok. 40 milionów członków. Natomiast do Muhammadijji, skupiającej w swych szeregach bardziej umiarkowanych muzułmanów, należy ich ponad 20 milionów. Interpretacja islamu zależy wiec od regionu i przynależności etnicznej wyznawców.

Również w Indonezji znajduje odbicie trwające od drugiej połowy XX wieku ożywienie islamu, które nie jest wolne od konfliktów natury religijnej. Na przełomie XX i XXI wieku wzrosło znaczenie partii i ruchów islamskich. Mimo swej długiej historii ruchy te stanowią w Indonezji zjawisko marginalne, aczkolwiek zauważalne ze względu na dokonywane ataki terrorystyczne i tworzony wokół nich szum medialny. Ruchy te są krytykowane przez resztę społeczeństwa, ale podobnie jak w całym świecie islamu głos środowisk umiarkowanych jest mało słyszalny.

Głównym problemem w tym wielkim kraju wyspiarskim są konflikty regionalne, stanowiące spuściznę po długoletnich rządach prezydenta Suharto. Mając na celu zatrzymanie procesów demokratycznych, zwolennicy starego reżimu doprowadzali często do zaognienia sytuacji, organizując grupy muzułmańskich bojówkarzy przeciwko chrześcijańskiej mniejszości.

W kontekście indonezyjskim relacje religii i państwa są bardzo kompleksowe i zróżnicowane. Nasilają się próby wprowadzenia prawa islamskiego, choć ich zwolennicy nie znajdują jeszcze poparcia w całym społeczeństwie. Stopniowo przybywa jednak prowincji, gdzie podstawą prawodawstwa jest szarijat. Na przykład z autonomicznego regionu Aceh (gdzie prawo to obowiązuje od 2003 roku)  dochodzą informacje o stosowaniu przepisów i kar według prawa islamskiego (na przykład: publiczna chłosta, działalność policji obyczajowej czy zakaz sprzedaży alkoholu). Z drugiej strony wzrasta liczba środowisk opozycyjnych (intelektualistów, artystów i organizacji kobiecych), które występują przeciw radykalizacji muzułmańskich środowisk ortodoksyjnych.

Obraz islamu indonezyjskiego wzbogacają również liczne bractwa sufickie, z których najbardziej znane to: sadilijja i kadarijja. Bogactwem islamu w Indonezji jest więc jego wielokulturowość i tolerancja. Pozostaje żywić nadzieję, że nie zniszczą tego radykalne ruchy fundamentalistyczne.

Lublin, październik 2009