Świątynia Jerozolimska

Kapłani i służba świątynna

Urząd kapłaństwa istniał zarówno w Starym Testamencie, jak i we wszystkich religiach ludów sąsiadujących z Izraelem. Kapłaństwo w sensie biblijnym różni się jednak od stanu kapłańskiego funkcjonującego w innych starożytnych kulturach. W Starym Testamencie kapłanów określano hebrajskim terminem kohen, co może znaczyć „skłaniać się”, „oddawać hołd” lub „trwać w postawie stojącej”, a więc stać przed Bogiem jak sługa[16].

Kapłaństwo Starego Testamentu swoimi korzeniami sięga czasów Mojżesza. Wcześniej nie istniało w religii Izraela kapłaństwo jako oddzielny stan. Tradycja mówi o kapłaństwie rodzinnym, spotykanym u większości ludów starożytnych. Mojżesz zgodnie z poleceniem Boga powierzył Aaronowi i jego synom funkcję kapłanów (Wj 28,1). Ich pomocnikami zostali lewici. Na początku ich zadaniem miało być sprawowanie kultu i opieka nad Arką Przymierza. Według tradycji biblijnej najwyższym kapłanem był Aaron (Wj 28,31-35). Urząd ten miał przechodzić na jego potomków. W zamyśle starotestamentalnego prawa miała to być służba dozgonna, w późniejszych jednak czasach władcy ingerowali w sprawy kultu, mianując i odwołując arcykapłanów wedle własnego uznania[17].

Godność arcykapłana zapewniała profity finansowe, jako że świątynia stanowiła ważny ośrodek handlu. Z czasem jedynie na terenie świątynnym – ze względy na przepisy dotyczące czystości rytualnej – można było zakupić zwierzęta ofiarne. Na terenie świątyni można było dokonać wymiany waluty, czy zakupić wszelakie przedmioty wykorzystywane podczas sprawowania kultu.

Kapłaństwo w starożytnym Izraelu nie było powołaniem, ale raczej urzędem. Nie było specjalnego rytuału religijnego służącego ustanawianiu kapłanów. Poprzez pełnienie funkcji kapłańskich następowało ich włączenie do służby. Do podstawowych zadań kapłana należała obsługa sanktuarium. Pozostałe ich obowiązki obejmowały pośrednictwo w przekazywaniu wyroczni Jahwe, nauczanie i interpretację prawa Bożego oraz składanie ofiar. Kapłan był zatem pośrednikiem pomiędzy Bogiem i ludźmi, podobnie jak król i prorok. Istotą jego pośrednictwa była jednak profesja, urząd, podczas gdy król i prorok byli wybrańcami Boga obdarzonymi charyzmatem[18]. Kapłanom przysługiwał przywilej sprawowania rytuałów ofiarnych związanych z krwią i mięsem ofiarnym na ołtarzu. Oni także odpowiadali za oczyszczenia przy pomocy ofiar czy obrzędów związanych z obmyciami.

Znaczenie kapłanów zmieniało się w zależności od sytuacji politycznej w poszczególnych okresach dziejów Izraela. Po załamaniu się monarchii zaczęli zyskiwać na znaczeniu i odgrywać niezwykle ważną rolę w ustalaniu prawa religijnego oraz kierowania społecznością z myślą o przygotowaniu powrotu z wygnania.

W Starym Testamencie funkcjonowały specjalne przepisy określające predyspozycje kandydatów do pełnienia urzędu kapłańskiego. Wymagano od nich zdrowia fizycznego, psychicznego, a także ascezy i pobożności. Odrębne przepisy określały wygląd zewnętrzny i zachowanie kapłana. Kodeks określał również istotę duchowości kapłańskiej, której najważniejszą cechą była „osobista świętość życia” kapłana. Mimo że w wielu przypadkach postępowanie były dalekie od właściwego  należy uznać, iż kapłaństwo starotestamentowe było wierne swemu posłannictwu: sprawowaniem liturgii, nauczaniem i redagowaniem ksiąg świętych kapłani podtrzymywali w Izraelu żywą tradycję Mojżesza i proroków i zapewniali z pokolenia na pokolenie życie religijne ludu Bożego[19].

Pomocą dla kapłanów byli lewici – potomkowie Lewiego, jednego z dwunastu pokoleń Izraela. Ich najważniejszym zadaniem była służba w sanktuarium – ochrona, pomoc w transporcie i pracach. Ponadto strzegli bram świątynnych oraz zabijali zwierzęta ofiarne, które potem przekazywali kapłanom. Ze względu na fakt, iż lewici stanowili w świątyni jedynie służbę pomocniczą, nie mieli dostępu do ołtarza zarezerwowanego wyłącznie dla kapłanów. Nie mogli nawet asystować przy sprawowaniu obrzędów. Za naruszenie tej zasady groziła im kara śmierci (Lb 18,3). Jak podaje 1 Krn 25-26, poza lewitami do służby świątynnej należeli także śpiewacy i odźwierni[20].