Dokumenty podejmujące dialog z islamem

Wspólną płaszczyzną duchowego zbliżenia wyznawców obu religii było, wg Jana Pawła II, umiłowanie woli Bożej. Papież, świadomy nieprzychylnego sądu wielu muzułmanów o chrześcijanach, uważał jednych i drugich za duchowych dziedziców wiary Abrahama. Wiara w jednego Boga – jak nauczał Najwyższy Pasterz Kościoła katolickiego – jest w chrześcijaństwie oraz i. podstawą godności człowieka i braterstwa międzyludzkiego, kryterium moralności w życiu jednostki i społeczeństwa.

W ogłoszonej 4 III 1979 encyklice Redemptor hominis Jan Paweł II ukazał obraz Kościoła otwartego na dialog ekumeniczny oraz międzyreligijny. Encyklika wytyczyła główne kierunki pasterskiej troski nowego papieża. Dokument ten przeniknięty został duchem antropocentryzmu i chrystocentryzmu, co znalazło wyraz w stwierdzeniu, iż odpowiedzią na pytanie o sens istnienia, życia człowieka jest Osoba Jezusa Chrystusa.

Ojciec Święty, zwracając uwagę w I rozdziale Redemptor hominis na „dziedzictwo Kościoła u kresu drugiego tysiąclecia”, nawiązał wprost do encykliki Pawła VI Ecclesiam suam, określanej „wielką kartą dialogu”. W rozdziale II encykliki, noszącym tytuł Tajemnica Odkupienia, papież wskazał na Nostra aetate jako „deklarację dialogu” ogłoszoną przez Sobór Watykański II. U początku każdego dialogu – nauczał Ojciec Święty – tkwi tajemnica Chrystusa. „Świadomość ta – czy raczej samoświadomość Kościoła – kształtuje się równocześnie »w dialogu«, który zanim stanie się rozmową, musi naprzód być skierowaniem własnej uwagi w stronę »drugiego«, tego właśnie, z kim mamy rozmawiać” (Redemptor hominis, nr 11). Jan Paweł II podkreślał, iż Kościół ukształtował swoją samoświadomość poprzez fakt „spojrzenia” na świat innych religii. Sobór – jak pisał papież – „trafnie i kompetentnie pozwolił nam spojrzeć na ten wielki obszar ludzkości, który pokryty jest „»mapą« różnych religii” (Redemptor hominis, nr 11).

20 IV 1984 ogłoszony został list apostolski Redemptionis Anno Ojca Świętego Jana Pawła II do biskupów, kapłanów, rodzin zakonnych oraz wiernych całego Kościoła katolickiego na temat Jerozolimy, świętego dziedzictwa wszystkich wierzących w Boga. Miejsca, w którym zbiegają się drogi upragnionego pokoju dla ludów Bliskiego Wschodu.

Dokument ten zajmuje wyjątkową pozycję wśród wypowiedzi Kościoła z zakresu dialogu międzyreligijnego i dialogu z islamem. Ogłoszony został z okazji 1950. rocznicy odkupienia dokonanego przez Jezusa Chrystusa. Ziemia Święta, której centrum wyznacza Jerozolima, jest tą przestrzenią (w wymiarze historyczno-kulturowym i religijno-duchowym), gdzie „zostało dokonane nasze pojednanie z Bogiem”. W Jerozolimie spełniło się historyczne, „biblijne objawienie Boga”. W tym Mieście
Pokoju „doszło do nawiązania dialogu pomiędzy Bogiem a ludźmi”. Z tej właśnie racji dialog trzech monoteistycznych religii (judaizmu, chrześcijaństwa oraz i.) „w tle” zawsze mieć będzie Jerozolimę.

W Redemptionis Anno papież wskazał na znaczenie Jerozolimy dla chrześcijan, którzy mają świadomość, iż w tym miejscu dokonały się „wielkie wydarzenia Odkupienia: męka, śmierć i zmartwychwstanie Pana”. Kościół zawsze będzie pamiętał, iż powstała i ukształtowała się tam pierwsza chrześcijańska wspólnota. Jerozolima jest również „symbolem narodu żydowskiego” oraz jednym z najświętszych miast islamu.

Jak napisał w dokumencie papież: „Muzułmanie nazywają Jerozolimę »święta«, z głębokim przywiązaniem, które sięga początków islamu i które tłumaczy się uprzywilejowanymi miejscami pielgrzymek oraz ponad tysiącletnią niemal nieprzerwaną ich tam obecnością”. Stwierdzenie to współbrzmi z wcześniej wypowiedzianymi słowami, iż „również pośród trudności utrzymała się tam ciągła obecność Kościoła”. Chrześcijanie i muzułmanie ponad 1000 lat mieszkają razem w Jerozolimie.

Dziś to Święte Miasto apeluje o to, by obie wspólnoty żyły razem w duchu dialogu oraz zrozumienia. Jerozolima jest „ojczyzną serc wszystkich duchowych potomków Abrahama”, którzy w tym miejscu powinni podejmować re. eksję nad znaczeniem wiary tego patriarchy w kształtowaniu własnych postaw religijnych oraz wspólnotowych więzi.

Święte Jeruzalem ma znaczenie nie tylko dla synów i córek Abrahama, ale także dla całej ludzkiej rodziny. Jest wielkim wyzwaniem dla pokoju. Podjąć je powinni w pierwszym rzędzie właśnie wyznawcy monoteistycznych religii. W Redemptionis Anno Jan Paweł II dał wyraz osobistemu, głębokiemu przeżyciu: „Myślę z utęsknieniem o dniu, w którym wszyscy będziemy naprawdę »uczniami Boga« (J 6,45), aby słuchać Jego orędzia pojednania i pokoju. Myślę o dniu, w którym żydzi, chrześcijanie i muzułmanie będą mogli pozdrowić się w Jerozolimie słowami pokoju, z jakimi Jezus zwrócił się do swoich uczniów po zmartwychwstaniu: »Pokój wam!« (J 20,19)”.

Temat religii niechrześcijańskich został podjęty przez Jana Pawła II w ogłoszonej 30 XII 1987 encyklice Sollicitudo rei socialis. Najwyższy Pasterz Kościoła zwrócił w niej uwagę na to, że podstawowym motywem troski o pokój, postęp i rozwój powinien być wzgląd na godność osobową człowieka. Wyrażone w encyklice myśli papieża uwypuklają społeczny wymiar spotkań i dialogów interreligijnych. Jan Paweł II napisał bowiem: „Apel ten kieruję tak samo do tych, którzy podzielają z nami dziedzictwo Abrahama, »naszego Ojca w wierze« (por. Rz 4,11-12) i tradycje Starego Testamentu, czyli do żydów; do tych, którzy jak my wierzą w Boga sprawiedliwego i miłosiernego, czyli do muzułmanów, a także do wszystkich wyznawców wielkich religii świata”.

Jan Paweł II ogłosił 7 XII 1990 (z okazji 25. rocznicy soborowego dekretu misyjnego Ad gentes) encyklikę Redemptoris missio poświęconą stałej aktualności posłania misyjnego. W epoce dialogu mandat misyjny Jezusa Chrystusa jest równie aktualny, jak w minionych wiekach. Poprzez dialog (który stanowi integralną część misji ewangelizacyjnej) Kościół odkrywa „»ziarna Słowa« oraz »promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi«”. Ażeby odkryć i a. rmować owe „zarodki Słowa” i „promienie Prawdy”, potrzebna jest postawa naznaczona nadzieją i miłością. Dialog winien być budowany właśnie na tych cnotach.

List apostolski Tertio millennio adveniente z 14 XI 1994 ogłoszony został przez Jana Pawła II w związku z przygotowaniem Jubileuszu Roku 2000, który, zgodnie z intencją listu, miał być aktem uwielbienia i chwały oddanej Bogu w Trójcy Jedynemu. Papieski dokument był wielkim wyzwaniem dla Kościoła, który miał przeprowadzić rachunek sumienia i podjąć pokutę za grzechy przemocy, nienawiści i nietolerancji popełnione przez katolików wobec wiernych innych tradycji religijnych.

List Tertio millennio adveniente był zaproszeniem skierowanym do żydów i muzułmanów, by wstąpili na drogę dialogu i pojednania. Papież wyraził nadzieję na spotkanie przedstawicieli trzech religii monoteistycznych w Betlejem, Jerozolimie i na Górze Synaj u progu Trzeciego Tysiąclecia. W numerach: 6, 19, 38, 46, 52 listu podjął zagadnienie relacji między religiami monoteistycznymi oraz problematykę dialogu międzyreligijnego. W numerze 53. papież skierował uwagę na sferę świadomości religijnej, w której „rodzi się” dialog międzyreligijny. W nim „szczególne miejsce przysługuje żydom i muzułmanom”. Ojciec Święty wyraził następnie życzenie: „Oby Bóg pozwolił, by dla potwierdzenia tych zamysłów możliwe stało się zorganizowanie wspólnych spotkań w miejscach o symbolicznym znaczeniu dla wielkich religii monoteistycznych”.

Zamierzone spotkania „w miejscach o wielkiej wymowie symbolicznej – w Betlejem, Jerozolimie i na Synaju – (…) mają pogłębić dialog z żydami i wyznawcami islamu”. Niestety, pragnienie papieża nie ziściło się.

Temat dialogu międzyreligijnego, w tym dialogu z i., podjął Jan Paweł II także w ogłoszonej 14 IX 1995 adhortacji apostolskiej Ecclesia in Africa, poświęconej sprawom Kościoła w Afryce i jego misji ewangelizacyjnej u progu nowego tysiąclecia. W rozdziale II Ewangelizacja i inkulturacja, w paragra. e poświęconym zagadnieniu dialogu (nr 65-67) papież omówił kolejno dialog: pomiędzy chrześcijanami i wśród nich (nr 65), z muzułmanami (nr 66) z wyznawcami religii tradycyjnych (nr 67). W dokumencie tym i. został ukazany jako wielkie wyzwanie dla Kościoła katolickiego w Afryce. Jan Paweł II napisał, iż „dialog powinien ogarniać także ludzi dobrej woli wśród muzułmanów. Chrześcijanie nie mogą zapominać, że wielu muzułmanów stara się naśladować wiarę Abrahama i żyć zgodnie z nakazami Dekalogu”. Chrześcijanie i wyznawcy i. są członkami „wielkiej ludzkiej rodziny”. Szacunek okazywany sobie nawzajem przez ludzi różnych religii jest „odpowiedzią człowieka” na pragnienie Boga, by wszyscy żyli w zgodzie. „Żywy Bóg, Stwórca nieba i ziemi i Pan dziejów”, Ten, który „jest Ojcem wielkiej ludzkiej rodziny”, pragnie, „abyśmy świadczyli o Nim, okazując szacunek wartościom i tradycjom religijnym każdego człowieka”.