Kataryzm. Historia i system religijny

Katarski system zbawczy w działaniu

1. Dualistyczne tło

Punktem wyjścia doktryny katarskiej było przekonanie, że dostępny zmysłowo świat „cały w złu jest pogrążony”, a jedyne obecne w nim elementy świata dobra to dusze-aniołowie uwięzione w ciałach ludzkich i zwierzęcych. Takie pojmowanie widzialnego świata pociągało za sobą konsekwencje w postaci dualistycznego postrzegania sfery kosmicznej, boskiej, społecznej i jednostkowej.

Kosmos: dwa światy

Dualizację kosmosu w światopoglądzie katarskim dobrze przedstawia Traktat katarski (Tractatus manicheorum), który na kilka sposobów charakteryzuje różnice pomiędzy światem (królestwem) dobra i światem (królestwem) zła:

Ponieważ jest wielu, którzy nie dość dbają o inny świat i inne stworzenia poza tymi, które można zobaczyć w tym złym świecie, które są próżne i podlegające zepsuciu i bez wątpienia jak pochodzą z nicości, tak w nią się obrócą, mówimy prawdziwie, że istnieje inny świat i inne stworzenia: nie podlegające zepsuciu i wieczne, w których zawiera się nasza wiara i nadzieja. Albowiem ich substancją jest wiara.

Jak widać z powyższego fragmentu, stworzenia żyjące w obu światach cechują się przeciwstawnymi atrybutami: te ze złego świata podlegają zepsuciu i będą miały swój kres, natomiast te z dobrego są wieczne. Ponadto stworzenia dobrego świata wymagają wsparcia przez wiarę i nadzieję katarów. W innym miejscu Traktatu katarski autor ujawnia istotę obu tych światów:

To, co jest na świecie, to znaczy ze świata, doprawdy może być nazwane nicością (nihil), co wyjaśnia dobrze Apostoł, kiedy mówi: „Wiemy, że bożek niczym jest na świecie” (1 Kor 8, 4). I znowu: „I choćbym miał dar prorokowania, taki, że przejrzałbym wszystkie tajemnice i choćbym miał również wszelką wiarę taką, że mógłbym góry przenosić, a miłości (caritatem) bym nie miał, jestem nicością" (1 Kor 13, 2). Stąd jest oczywiste, że jeśli Apostoł bez miłości byłby nicością, wszystko, co jest bez miłości, jest nicością".

Autor wykazuje tu, że oba światy opierają się na przeciwstawnych zasadach: świat widzialny, zły ufundowany jest na nicości (nihil), natomiast świat niewidzialny, dobry - na miłości (caritas). Należy dodać, że przedstawiona powyżej charakterystyka dwóch opozycyjnych światów została oparta na interpretacji Biblii, odpowiednio dostosowanej do dualistycznej treści, którą miała wyrażać.

Inny, bo odwołujący się przede wszystkim do wyobraźni anie znajomości Biblii, sposób obrazowania dwóch światów i ich opozycji prezentują dwa apokryfy wykorzystywane przez katarów: Pytania Janowe i Wizja Izajasza. Tu przeciwstawienie obu światów odbywa się zgodnie z kierunkiem kosmicznym góra-dół. Świat dobrego Boga to znajdujące się ponad firmamentem (sklepieniem niebieskim) siedem niebios, zaś władztwo złego boga to świat widzialny, umieszczony poniżej firmamentu. Łatwo zauważyć, że taka lokalizacja odwołuje się do idei osi świata (axis mundi), archaicznego i uniwersalnego wyobrażenia kosmosu. Oś świata jest symbolem, który łączy wszystkie sfery rzeczywistości -w podstawowej wersji jest to świat górny (niebo), pośredni (ziemia) i dolny (piekło). W Pytaniach Janowych dobrze scharakteryzowany jest świat zła znajdujący się poniżej firmamentu. Mówiąc innymi słowy, został tu opisany cały świat zmysłowy: ziemia, niebo widzialne, morze, Słońce, Księżyc, gwiazdy, zjawiska atmosferyczne, takie jak wiatry, burza, deszcz, grad i śnieg oraz rośliny i zwierzęta wszystkich środowisk (ziemskiego, wodnego i powietrznego), które są tworami Szatana (upadłego syna dobrego Boga). Szatan, demiurg tego świata, zasiada na firmamencie, skąd kieruje swoim dziełem. Sklepienie niebieskie - co obrazują oba apokryfy -jest miejscem granicznym, gdyż tu kończy się władza demiurga i rozpoczyna władztwo dobrego Boga. Charakter tego punktu przejściowego podkreśla Wizja Izajasza, w której czytamy, że toczy się tam bitwa pomiędzy zwolennikami Boga i siłami Szatana, będąca odpowiednikiem walki między dobrem i złem na ziemi.

I unieśliśmy się, on [anioł-przewodnik - M.D.] i ja na firmament, a tam ujrzałem wielką bitwę Szatana i jego mocy przeciw wiernym zwolennikom Boga, a jeden [demon] prześcigał drugiego w zawiści. Dokładnie to samo, co na ziemi, jest na firmamencie, gdyż to, co na firmamencie, odzwierciedla się na ziemi. I zapytałem anioła: „Co to za wojna i zawiść i zmagania?” I w odpowiedzi rzekł mi: „To jest wojna Diabła i on nie spocznie, aż Ten, którego chcesz widzieć, nie uśmierci go tchnieniem swojej mocy”.

Świat górny, w wertykalnej kosmologii katarskiej będący światem dobra, został opisany także w Wizji Izajasza. Według tego apokryfu w pierwszych pięciu niebiosach na tronie zasiadał anioł w chwale, a towarzyszyli mu inni aniołowie. W szóstym niebie nie było już anioła-władcy, gdyż pozostawało ono pod wpływem najwyższego, siódmego nieba. Niebiosa te, choć podlegają władzy dobrego Boga, nie były jeszcze w pełni doskonałe, choć im niebo wyższe, tym więcej w nim doskonałości (powiększa się światłość, przybywa piękna, rośnie chwała, a świat staje się coraz mniej podobny do ziemi). Na nazwę królestwa dobrego Boga w pełni zasługuje dopiero siódme niebo. Tu zasiada Ojciec Niebieski, przebywa Jego Syn, a także Duch Święty w postaci anioła oraz anioł Michał. W bliskości Boga Ojca znajdują się także sprawiedliwi, który już dokonali żywota i oddali ciała ziemskie w zamian za ciała niebiańskie.

Inne źródła podają dodatkowe cechy obu światów. Autor wspominanego już Traktatu katarskiego mówi o świecie widzialnym:

Lecz przeciwko temu królestwu, które jest niebiańskie, istnieje inne, należące do Szatana, o którym Chrystus rzekł: „Jeśli Szatan zwalcza Szatana, jest poróżniony z sobą samym, jak więc może przetrwać królestwo jego? (Mt 12, 26)”.

Wynika z tego, że ów przemijający i opierający się na nicości świat zła cechuje wewnętrzna walka. Ukazywała to także Wizja Izajasza mówiąca o zawistnych mocach Szatana walczących na firmamencie. A zatem świat widzialny jest domeną chaosu. Także świat dobra znajdował u katarów inne jeszcze wyobrażenia. Jedno z nich to motyw „nowej ziemi i nowego nieba”, którego źródłem są cytaty biblijne z Księgi Izajasza (65, 17 i 66, 22), a także z Drugiego Listu Piotra (3, 13) oraz Apokalipsy (21, 1). Traktat katarski, który rozwija ten wątek, podaje, że w nowych niebiosach i nowej ziemi zamieszka sprawiedliwość, Słońce nie będzie nigdy zachodzić, a Księżyc nie zmaleje. Tam ma znajdować się nowa Jerozolima, miasto ze złota, które cieszy się wolnością. W tym miejscu będzie drzewo życia i rzeka wody żywej oraz tron Boga Ojca, kamienie będą z szafiru, a grudki ziemi ze złota.

 


«« | « | 1 | 2 | » | »»

aktualna ocena |   |
głosujących |   |
Pobieranie.. Ocena | bardzo słabe | słabe | średnie | dobre | super |

Wiara_wesprzyj_750x300_2019.jpg