Rola rytuałów

Kult towarzyszy człowiekowi od początku. Najwcześniejsza kultura była kultem, tkwi on u samych jej początków. Sztuka, mowa, uprawa roli - wszystko rodzi się ze spotkania człowieka z Bogiem. Gerardus van der Leeuw ujmuje to w sposób: „Człowiek pcha swój wóz, jego poczucie obcości powoduje jednak, że nadaje swemu ruchowi stałą miarę, by zdławić lęk i poczuć się w swym ruchu swojsko. Potem wprowadza tam swego Boga. Teraz oto wprowadził moc samą. Może jednak zatrzymać się i klęknąć przed Bogiem w wozie swojego życia."

Kult
Kult jest integralnym elementem każdej religii - gdzie nie ma żadnych aktów kultowych, nie można mówić o religii. Przez kult religijny w szerokim znaczeniu rozumie się wszelkie czynności płynące z pobudek religijnych, w ścisłym zaś znaczeniu jest to zespół czynności będących wyrazem czci wobec sacrum. Kult religijny kształtował się stopniowo i przechodził różne fazy. Początkowe stadium kultu - to najprostsze akty i obrzędy nazywane rytami. W pierwszej fazie ryty mają charakter indywidualny, są ubogie pod względem treści i ekspresji. Z czasem ulegają komplikacji, splatają się z sobą, tworząc większe całości. Wtedy ryt przechodzi wyższą formę, nazywaną obrzędem. Obrzędy są sprawowane już nie indywidualnie, nie przez poszczególnych wyznawców, jak ryty, ale przez specjalistów: czarowników, szamanów, kapłanów. Powstaje też początkowy rytuał określający sposób sprawowania czynności kultowych. W dalszej fazie widoczne jest kierowanie uwagi na znaczenie przeżyć religijnych. Stworzenie normatywnego rytuału obowiązującego w działalności kultowej było możliwe dopiero z chwilą pojawienia się stanu kapłańskiego jako kasty specjalistów od spraw kultu. Rytuał w kulcie zobowiązuje do posłuszeństwa, odstępstwo jest zakazane.

Najwcześniejszym kultem religijnym był kult w rodzinie. Kult w rodzinie przejawiał się w licznych czynnościach codziennego życia, jak jedzenie, praca, zabawa, którymnadawano znaczenie religijne. Szczególnie uwydatniony był religijny charakter zdarzeń ważnych dla rodziny, jak narodziny dziecka, moment dojrzewania młodzieży, małżeństwo i śmierć. Tego rodzaju wydarzeniom towarzyszyły szeroko rozbudowane ceremonie religijne. Rodzina jako jednostka kultowa obejmowała nie tylko najbliższych swych członków, ale także niewolników, służbę, a nawet przyjaciół i znajomych. Również zmarli przodkowie stanowili część rodziny, i to najbardziej czczoną. Wierzono, że obecność w rodzinie zmarłych jej przodków pomaga we wszystkich ważnych sprawach domowych. Funkcję przewodnika w kulcie rodziny spełniał w jednych religiach ojciec, w innych matka. Z czasem kult rodzinny rozciągnął się na szerszą grupę, która tworzyła się nie tylko na podstawie więzów krwi, ale i na podstawie stosunków sąsiedzkich, gdyż grupy sąsiadujące z sobą tworzyły wspólnoty społeczno - religijne. Na jeszcze wyższym szczeblu, gdzie idea narodowa wiązała się z religijną, spotykamy kulty narodowe. Wreszcie w religiach światowych kult wykracza poza granice jednego szczepu czy narodu.

Kult religijny wyraża się w typowych dla siebie czynnościach, do których należą takie, jak ofiara, modlitwa, rozmaite oczyszczenia, pielgrzymki, procesje.

Rytuał
Rytuał jest sformalizowanym, charakteryzującym daną kulturę zestawem symbolicznych akcji, wykonywanych w określonym środowisku w wyznaczonym czasie, lub w regularnych odstępach czasu. Głównym celem rytuałów jest wyrażenie jakiejś prawdy lub znaczenia. Rytuały mają na celu przywoływanie duchów, bogów lub Boga. Przyczyniają się też do wywoływania różnorakich reakcji wśród uczestników oraz zaangażowania grupy ludzi w czynności mające na celu wzmocnienie ich więzi jako wspólnoty. Przykładem rytuałów są wszelkiego typu nabożeństwa.

Rytuał wyraża przekonanie o prawdziwości tego w co się wierzy. Rytuał jest częścią szerszej „ekspresji sakralnej" jaką jest kult.
Według holenderskiego teologa Pierre'a D. Chantepie de la Saussaye (1818-1874) działanie wewnętrzne i działanie zewnętrzne konstytuują spotkanie (z Bogiem) i przygotowują człowieka do zjednoczenia z Bogiem oraz tworzą wspólnotę religijną. Wszystko, co zewnętrzne, ma swoje źródło wewnątrz i odwrotnie: nie istnieje uczucie bez słów i gestów. Działanie zewnętrzne winno być pojmowane zawsze jako wewnętrzne.

Ofiara
Ofiara, występująca we wszystkich religiach, jest podstawowym elementem kultu (por. J. Keller) Opiera się ona na zasadzie wymienności: jeśli ktoś pragnie uzyskać od bóstwa coś dobrego, winien dać w zamian coś dobrego. Aby zapewnić sobie przychylność i pomoc, składają im ofiary w takiej postaci, jaka im się wydaje najwłaściwsza, oddają im takie rzeczy, jakie sami cenią. W historii religii ceniono szczególnie ofiary krwawe - krew zwierząt i ludzi od dawna była miła bogom. Składanie ofiar wiązano z określonym miejscem i czasem. W ten sposób poczęto wyznaczać miejsce święte jako mieszkanie bóstwa, któremu na tym miejscu składano ofiarę. Z ofiarnictwem wiąże się wznoszenie świątyń. Budowla wielkich świątyń rozpoczyna się w okresie rywalizacji ze sobą różnych kultów. Wielkość świątyni poświęconej danemu bóstwu świadczyła o jego potędze i wielkości.

Ofiara, nie oznacza tylko dania jakiegoś przedmiotu. Jest ona zawsze realizacją dążenia człowieka do zjednoczenia się z Bogiem. Darowanie, ofiarowanie przedmiotu oznacza ofiarowanie mu czegoś z siebie. Ofiarowanie Bogu dóbr zewnętrznych stanowi symbol, znak, jakby zastępstwo daru z siebie. W ten sposób człowiek uczy się „ być dla Boga". Funkcja ofiary uczy i prowadzi do darowania siebie jako osoby Bogu. Istnieją ofiary indywidualne i wspólnotowe, które konstytuują wspólnotę. Ofiara wspólnotowa zwykle połączona jest z uczta ofiarną, co znowu świadczy o dialogowym i osobowym charakterze tego aktu religijnego.