Wybrane cechy islamu w Azji

Islam rozwinął się w wielu częściach Azji, adoptując elementy charakterystyczne dla poszczególnych regionów, w których zaznaczał swoją obecność.

Tureccy i mongolscy muzułmanie kontynuowali swoje praktyki związane z tradycją szamańską. Na subkontynencie indyjskim wyraźne było wzajemne oddziaływanie tradycji hinduistyczno-buddyjskiej i muzułmańskiej. W Południowo-Wschodniej Azji dominowały panteistyczne wpływy sufickie, które rozwijały się w kontekście religii naturalnych, stając się synkretyczną syntezą islamu i religii tradycyjnych.       

Współczesny islam azjatycki jest spadkobiercą powstałego na przestrzeni wieków konfliktu pomiędzy islamem tradycyjnym i fundamentalistycznie reformatorskim. Siłą tradycyjnego islamu jest mocne zakorzenienie kulturowe. Związani z nim muzułmanie pojmują przynależność religijną w wymiarze duchowym i mistycznym, podkreślając indywidualny charakter relacji z Bogiem. Fundamentaliści, dla których islam jest systemem obejmującym wszystkie aspekty życia, akcentują wspólnotowy charakter islamu i obowiązek zaangażowania się muzułmanina w przemiany społeczne i polityczne.

Pojmowanie islamu odzwierciedla stosunek do kwestii politycznych. O ile tradycjonaliści ugodowo akceptują istniejący układ, o tyle środowiska reformatorskie nawołują do przewrotu i islamizacji społeczeństwa przez wprowadzanie zasad opartych na prawie szarijatu. Reformatorzy nie dopuszczają możliwości jakiegokolwiek otwarcia na wpływy lokalnych kultur.

W zasadzie wszystkie współczesne środowiska  muzułmanów w Azji dostrzegają potrzebę przeprowadzenia reform. Różnice między nimi biorą się w określeniu i sposobie ich urzeczywistnienia. Generalnie wyróżnia się dwa stanowiska. Zwolennicy pierwszego głoszą  powrót do źródeł, tj. Koranu i Sunny, rozumiejąc przy tym szarijat jako drogę życiową muzułmanów, którą należy nieustannie aktualizować. Drugie stanowisko oznacza nostalgiczny powrót do przeszłości, a konkretnie do okresu wczesnoislamskiego. Ta postawa stała się modelem wszystkich ruchów fundamentalistycznych. W jego duchu dokonała się rewolucja irańska, w dalszym ciągu działają Talibowie w Afganistanie, a obecnie nawołuje do niego Al-Kaida. Wraz z pojawieniem się fundamentalistycznych idei reformatorskich muzułmanie azjatyccy zatracili ducha otwartości, który charakteryzował ich przodków.

Wśród różnych sposobów przeprowadzenia reform można wyróżnić następujące tendencje: tradycjonalistyczne, nacjonalistyczne, modernistyczne, sekularystyczne i odnowy duchowej. Tradycyjną odnowę islamu propagują ulemowie. Uczeni religijni wykazują umiarkowaną tolerancję wobec praktykowania tradycyjnych zwyczajów i są usatysfakcjonowani wpływem religii na życie społeczne i polityczne.

Nacjonaliści pojawiają się w okresie konfliktów z Zachodem, wykorzystując islam jako element jednoczący w walce o interesy narodowe. Moderniści nawołują do  zastosowania w świecie islamu współczesnych osiągnięć naukowych i technologicznych, które przyczynią się do pokonania kontrastów i istniejących różnic. Natomiast muzułmański sekularyzm pojmuje islam jako system, który można urzeczywistniać w każdym społeczeństwie. Cechą charakterystyczną tego ugrupowania jest gotowość współpracy z innymi środowiskami, zaangażowanymi na rzecz dobra ludzkości. W wielu azjatyckich krajach silne są ruchy nawołujące do odnowy duchowej. Wychodzą one z założenia, że odnowę na płaszczyznach politycznej i społecznej musi poprzedzić odnowa wewnętrzna jednostki. Przykładem tego jest ruch Tabligh działający w Indiach, Bangladeszu i Pakistanie.

Islam w Azji jest rzeczywistością kompleksową, którą charakteryzuje – podobnie jak w chrześcijaństwie – zróżnicowanie w zrozumieniu tego, co oznacza bycie nowoczesnym muzułmaninem i jaką rolę ma do spełnienia jego religia we współczesnym świecie. Zróżnicowana jest również sytuacja muzułmanów żyjących w krajach azjatyckich, gdzie islam rozwijał się odmiennie w każdym z nich. W niektórych regionach, jak na przykład w północnej części subkontynentu indyjskiego, muzułmanie wypracowali długą tradycję rządzenia. W Sri Lance, południowych Indiach, Birmie muzułmanie kultywują tradycje kupieckie. W Malezji i Singapurze należą do biedniejszych warstw etniczno-religijnych. Etniczne interesy często biorą górę nad jednością religijną, jak to ma miejsce w Pakistanie, Bangladeszu i Afganistanie.

Do wspólnych elementów należy zaliczyć świadomość przynależności do międzynarodowej społeczności muzułmańskiej (umma) i poczucie solidarności z muzułmanami walczącymi o swoje prawa w innych krajach.

Cykl Wobec Islamu emitowany jest w Radiu Watykańskim