Postępowa synagoga

Synagoga Tempel została wzniesiona w 1862 r. na Kazimierzu - dawnej żydowskiej dzielnicy Krakowa - z inicjatywy Stowarzyszenia Izraelitów Postępowych i Towarzystwa Religijno-Cywilizacyjnego. Budynek w stylu mauretańsko-neorenesansowym na planie prostokąta zaprojektował krakowski architekt austriackiego pochodzenia Ignacy Hercok. W czasie swojej największej świetności miała 800 członków. Wśród nich znajdowali się znani krakowscy artyści i intelektualiści, którzy - jak zaznaczyła Koralewska - opowiadali się za większą integracją Żydów z polskim społeczeństwem.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy urządzili we wnętrzu budynku magazyn, a w jednej z naw stajnię dla koni.

Po wojnie w świątyni odbywały się nabożeństwa (postępowe i ortodoksyjne) regularnie do lat 60. Po śmierci ostatniego kantora Abrahama Lesmana w 1985 r. Żydzi zwiesili działalność, a synagogę zamknięto.

W latach 90. fundacja World Monuments Fund z Nowego Jorku wpisała budynek na listę Programu Dziedzictwa Żydowskiego w Europie Środkowej i Wschodniej i przeznaczyła milion dolarów na jego remont. Renowację, która trwała do 2000 r., wsparł też finansowo Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa oraz prywatni inwestorzy.

Obecnie Synagoga Tempel należy do krakowskiej Wyznaniowej Gminy Żydowskiej. Budynek jest otwarty dla zwiedzających, oraz sporadycznie wynajmowany na nabożeństwa religijne i koncerty Festiwalu Kultury Żydowskiej.

Świątynia jest ważnym miejscem dla pierwszej po II wojnie światowej i jedynej w południowej Polsce społeczności Żydów postępowych Beit Kraków. "Działalność naszej społeczności nawiązuje właśnie do tego ponad 150-letniego dziedzictwa polskich Żydów postępowych" - powiedziała Koralewska.

Społeczność Beit Kraków (po hebrajsku "beit" oznacza "dom") powstała w 2009 r. i liczy około 40 członków. Organizuje regularnie obchody szabatów i innych żydowskich świąt, prowadzi również działalność kulturalną (organizuje wystawy i koncerty). W październiku społeczność ta otrzymała swój pierwszy zwój Tory z Mediolanu.

Przewodnikiem duchowym Beit Kraków jest pierwsza w Polsce kobieta rabin - Tanya Segal. "Za klucz do swojej żydowskiej tożsamości uznajemy wielowiekową historię polskich Żydów, jej doświadczenie przetrwania i odnowy. Dlatego od 2009 r. przywracamy judaizm do życia w Polsce. Bogate dziedzictwo Żydów postępowych w Polsce jest dla nas źródłem siły, duchowej inspiracji i wartości" - wyjaśniła Segal.

Krakowska społeczność należy do Światowej Unii Judaizmu Postępowego WUPJ, reprezentującej ponad 1,2 kongregacji, zrzeszających 1,8 miliona członków w 45 krajach na sześciu kontynentach. "Judaizm postępowy jest obecnie najliczniejszym nurtem judaizmu na świecie " - oceniła Koralewska.

Wskazała też na zasługi Żydów postępowych w popularyzacji judaizmu w Polsce. "Bez tej grupy wyznawców judaizmu, którzy w XIX w. zaczęli pisać i publikować w języku polskim, trudno byłoby myśleć dziś choćby o odnowie studiów żydowskich (judaistyce) na polskich uniwersytetach" - wytłumaczyła.

Judaizm postępowy (reformowany) to nurt judaizmu, który narodził się na pocz. XIX w. w Niemczech, a zapoczątkował go żydowski intelektualny ruch oświeceniowy (haskala), który opowiadał się za emancypacją Żydów europejskich oraz przyjęciu przez nich oświeceniowych ideałów. Żydzi postępowi, w przeciwieństwie do ortodoksyjnych, popierają m.in. równouprawnienie kobiet w liturgii oraz liberalizację przepisów koszerności i obchodzenia szabatu. W XIX w. w Polsce najważniejszymi ośrodkami judaizmu postępowego były: Wielka Synagoga w Warszawie oraz synagogi w Galicji (we Lwowie i Krakowie).