Judaizm: "Wy będziecie moim ludem, a ja będę waszym Bogiem"

Judaizm we wszystkich swych odmianach jest stylem życia narodu żydowskiego na przestrzeni około trzech tysięcy trzystu lat, to znaczy odkąd Bóg wybrał Abrahama, ojca Izraela, spośród wszystkich ludów. Naród żydowski wywodzi się zatem od Abrahama i Sary, Izaaka i Rebeki, Jakuba, Lei i Racheli, Bilhy i Zilpy.

Judaizm domaga się rygorystycznego przestrzegania Tory. Słowo to oznacza "nauczanie" i odnosi się do całości Biblii hebrajskiej, a nade wszystko do Pięcioksiągu (pierwsze pięć ksiąg). Tora występuje w dwóch formach: pisanej i ustnej, wywodzących się od przymierza, jakie Bóg zawarł ze swym ludem Izraelem za pośrednictwem Mojżesza około 1200 r. przed Chr.

Kultura żydowska przyniosła obfite owoce na polu idei, nauk, wyznań i sztuk, odciskając głębokie piętno na ludzkiej historii, zarówno dziś, jak i w minionych tysiącleciach. Na całym świecie żyje około 17 milionów Żydów. Spośród nich ponad 7 milionów mieszka w Ameryce Północnej, ponad 3,7 miliona w Izraelu oraz około 3,5 miliona w Europie i w państwach dawnego Związku Radzieckiego.

Poza wspólnotą żydowską tylko nieliczni znają jej bogate i różnorodne tradycje religijne. Ta niewiedza miała negatywne konsekwencje w relacjach między Żydami a nie-Żydami. W całej swej historii Żydzi padali ofiarą najgorszych przekłamań i najsroższych prześladowań wyłącznie z tej racji, że byli narodem, który żyje zgodnie ze swymi własnymi tradycjami i zachowuje wierność przymierzu z Bogiem, co różni ich od innych narodów. Byłoby rzeczą słuszną, gdyby czytelnicy przypomnieli sobie, że nieco ponad pięćdziesiąt lat temu, w latach 1937-1945, w Europie dokonano zorganizowanej próby całkowitej eksterminacji narodu żydowskiego przy użyciu całej potęgi i zaciekłości państwa nacjonalistycznego.

Życie religijne Żydów jest nadzwyczajne i zajmuje wyjątkowe miejsce w historii ludzkości. Uświadomienie sobie, w jaki sposób naród ten nieustannie nadawał nowe formy swemu życiu, aby zachować wierność Bogu, który go wybrał, usuwa ślepe uprzedzenia i staje się okazją do ubogacenia. Z racji historycznej głębi i społecznej złożoności judaizmu, ze względu na różnorodność poglądów samych Żydów na swoją wiarę oraz podejście do praktyk religijnych, ten krótki tekst ma na celu podanie jedynie zwięzłego zarysu niektórych ważniejszych wydarzeń oraz idei.

Bar micwa – początek życia według przykazań
Chłopiec na zdjęciu świętuje bar micwa, ważną uroczystość zarówno dla niego samego, jak i dla wspólnoty. Bar micwa, "syn przykazania", jest to nazwa obrzędu, który sprawuje się, kiedy chłopiec żydowski kończy trzynaście lat i jeden dzień (w niektórych wspólnotach również dziewczynki obchodzą tę samą uroczystość, zwaną bat micwa, "córka przykazania"). Rodzina oraz przyjaciele świętują dzień, w którym chłopiec staje się odpowiedzialnym za studium, modlitwę i zachowywanie Prawa. Świętuje się wtedy także odnowę wspólnoty oraz przekazanie Tory nowemu pokoleniu. Po raz pierwszy w swoim życiu chłopiec wstaje, aby czytać słowa Tory w obecności wspólnoty zebranej na modlitwie. Wyciąga się zwój z arki i otwiera na fragmencie przypadającym na dany dzień. Chłopiec odczytuje starożytne Pisma hebrajskie i wyjaśnia je wspólnocie. Jako znak i przypomnienie swej odpowiedzialności otrzymuje talit, szal modlitewny oraz tefilin, dwa małe pojemniczki ze skóry, które zawierają fragmenty z Księgi Wyjścia (13, 1-10 i 13, 11-16) oraz modlitwę Szema (Pwt 6, 4-9 i 11, 13-21; Lb 15, 37-41). Jedno z tefilin, "modlitwa", za pomocą skórzanego rzemyka umocowane jest na jego czole, drugie natomiast przywiązane jest do przedniej części lewego ramienia (o ile nie jest mańkutem), po stronie serca. Od tej pory młodzieniec, ubrany i wyposażony jak sługa na dworze Boskiego Króla, nabywa prawa do bycia zaliczonym do grona minjan, czyli grupy przynajmniej dziesięciu osób, koniecznych do odmawiania wspólnej modlitwy w synagodze.

Micwot (określenie w liczbie mnogiej - "przykazania") to podstawa życia i tożsamości Żydów jako jednostek oraz jako wspólnoty. Również micwot powstałe w ramach nauczania rabinicznego czerpią swój autorytet i skuteczną moc od Boga (Pwt 17, 9-11): wszystkie przykazania wywodzą się z Tory, którą objawił Bóg. Rabini wyliczyli 613 przykazań danych narodowi wybranemu w Torze, łącznie z dekalogiem przekazanym Mojżeszowi na górze Synaj. Wśród nich jest także siedem micwot uniwersalnych, danych całej ludzkości w czasach Noego. Ponieważ całe życie powinno się przeżywać według przykazań Boga, wiele norm balacby (prawa rabinicznego) uważa się za micwot. W życiu żydowskim istnieje kilka momentów w szczególny sposób naznaczonych przez ważne micwot: obrzezanie mężczyzn, modlitwa, zachowywanie szabatu jako dnia świętego, stosunki seksualne i małżeństwo, studium Tory, pokarmy i dieta, mezuza (pudełeczko zawierające fragmenty biblijne napisane ręcznie na pergaminie) umieszczona na progu i na drzwiach wewnętrznych domów żydowskich, święta (cbagim), cedaka - słowo, które oznacza "prawość" lub "nieskazitelność" - szczególnie chodzi tu o jałmużnę, powstrzymywanie się od oszczerstw oraz niesienie pociechy będącym w żałobie.

Izrael, święty naród Boga: podstawy biblijne

Życie religijne Izraela zakorzenione jest w życiu i historii narodu żydowskiego. Początkowo jest to związek plemion koczowniczych, które przemieszczają się w północne regiony Pustyni Arabskiej, na obrzeżach wielkich potęg, jak: Egipt, Sumer, Akad i Fenicja.

O życiu narodu żydowskiego, które rozpoczyna się od powołania Abrahama po roku 2000 przed Chr., opowiada Biblia hebrajska. Pięcioksiąg (pierwsze pięć ksiąg) został zredagowany po zniszczeniu Świątyni w 586 r. przed Chr., w reakcji na przeżycia niewoli babilońskiej (586-538 przed Chr.). Lud Izraela wrócił z wygnania między 538 a 515 r. przed Chr. W tym właśnie okresie - oraz w późniejszym (538-333 przed Chr.) powstała większość Biblii hebrajskiej w obecnym kształcie, napisana w oparciu o różne źródła. Pięcioksiąg zwany Torą Mojżesza, odzwierciedla zatem model doświadczenia wygnania oraz powrotu do własnej ziemi, doświadczenia widzianego przez lud Izraela również jako cierpienie spowodowane oddaleniem od Boga. Jednak dzięki odbudowaniu właściwej więzi z Nim dochodzi do pojednania. W tym świetle Biblia hebrajska opowiada o wyjściu Izraelitów z Egiptu pod wodzą Mojżesza ok. 1260 r. przed Chr., o osiedleniu się dwunastu plemion w Kanaanie oraz o ustanowieniu monarchii, na której czele stanął najpierw Saul, a następnie Dawid, wywodzący się z południowego plemienia Judy. Ten ostatni uczynił z Jerozolimy centrum religijne, w którym umieścił Arkę Przymierza i gdzie jego syn, Salomon (961-922 przed Chr.), zbudował Świątynię. Później naród podzielił się na dwa królestwa: Izrael na północy i Juda na południu. Pierwsze zostało zdobyte przez Asyryjczyków (w 722 r. przed Chr.); drugie zaś przez Babilończyków (w 587 r. przed Chr.), a Świątynia Salomona legła w gruzach. Model "wygnania i powrotu", mocno zakorzeniony w czasach Ezdrasza (450 przed Chr.), wpłynął na nieprzerwane dążenie do lepszego przestrzegania warunków przymierza, które Bóg ustanowił, kiedy dał ziemię narodowi wybranemu. Jednym z owoców tego ciągłego poszukiwania była obfita i różnorodna żydowska literatura religijna, łącznie z przekładem Tory na język grecki (ok. 250-130 przed Chr.). Tora zawiera wskazówki służące badaniu i stopniowemu rozwojowi myśli religijnej. Oznacza to, że tradycje Tory są otwarte i wiążą się z historyczną odpowiedzialnością każdego nowego pokolenia. Spojrzenie na Torę jako na poszukiwanie, zmienia rozumienie Biblii. Opowiada ona bowiem nie tylko historię narodu żydowskiego i Jego więzi z Bogiem, lecz jest to również historia, która dotyczy wewnętrznej zdolności objawiania, które dokonuje się w czasie. Odwieczna istota Boga wchodzi w relację ze swoimi śmiertelnymi stworzeniami, które istnieją w czasie. Bóg objawia swoje zamiary w świecie doczesnym poprzez przemiany i walki swojego ludu w ciągu historii, szczególnie za pośrednictwem aktów zbawczych, jedynych i niepowtarzalnych, które objawiają Jego prawo i Jego pouczenia. Kluczowe postacie Biblii hebrajskiej: Adam, Noe, Abraham, Mojżesz, Nehemiasz, pojawiają się w szczególnie ważnych okolicznościach: ogród Eden, potop, wyjście z Egiptu, niewoli w Babilonii, odbudowa Świątyni. Bóg objawia samego siebie w cudach, podobnie jak wyprowadził swój lud z Egiptu mocną ręką (Pwt 6, 21). Przeszłość była odczytywana na nowo i zapisywana w Biblii w świetle Bożych cudów, które dokonywały się w historii. Obiecując wierność i domagając się od swego ludu, by zrozumiał znaczenie Jego woli w każdej sytuacji, z pokolenia na pokolenie Bóg sprawia, że życie tego, kto Go wiernie szuka, staje się ukazaniem Jego Boskiej woli oraz wydarzeniem wpisanym w historię zbawienia.