W Indiach i nie tylko

  Jednak w jeszcze większym stopniu należy wziąć pod uwagę fakt, że w ciągu wieków myśl wedyjska ulegała przekształceniom, spotykając się z kulturami przedwedyjskimi, zakorzenionymi w Indiach znacznie wcześniej przed najazdem Arjów

Hinduizm jest religią wyznawaną przez większość mieszkańców Indii. Aby go zrozumieć, trzeba wyjść od myśli i koncepcji kulturowych indoeuropejskich najeźdźców Arjów, którzy zasiedlali doliny Indusu i Gangesu począwszy od 2000 roku p.n.e. Jednak w jeszcze większym stopniu należy wziąć pod uwagę fakt, że w ciągu wieków myśl wedyjska ulegała przekształceniom, spotykając się z kulturami przedwedyjskimi, zakorzenionymi w Indiach znacznie wcześniej przed najazdem Arjów.

Hinduizm opiera się również na kilku stałych elementach. Przedstawiamy tutaj najważniejsze z nich. Weda, czyli tradycja ustna, zanim została spisana, dostarczyła wielu fundamentalnych pojęć, które na przestrzeni wieków pomogły stworzyć strukturę myśli religijnej i społecznej: idea porządku kosmicznego (dharma), obejmującego wszechświat, człowieka oraz życie, a swoją harmonią zapobiegającego chaosowi; koncepcja czasu cyklicznego, który wiąże się z wiecznym powrotem; system kast, który stanowił strukturę społeczną w pełnym tego słowa znaczeniu; idea etapów życia oraz technik wyzwalających ducha (joga), przejętych prawdopodobnie z epoki przedwedyjskiej.

Wedyzm nie znał świątyń ani wizerunków bóstw. Pod wpływem bliżej nieokreślonych czynników na początku naszej ery w hinduizmie nastąpiły głębokie przemiany związane z powstaniem nowego nurtu pobożności - bhakti. Krwawa ofiara ustąpiła miejsca składaniu daru (puja) oraz modlitwie przed wizerunkami i statuami bogów umieszczonych w świątyniach wzniesionych przez wiernych. Stanowiło to wielką nowość. Ludzie pobożni zwracali się do wybranego przez siebie bóstwa, dając mu dowody swojej miłości wyrażanej w kontekście relacji osobowych. Wielką popularność zdobyli sobie tacy bogowie bhakti, jak Wisnu i Krsna. W ciągu wieków ruch pietystyczny, to znaczy ożywiany pragnieniem głębokiego przeżywania pobożności, ulegał zróżnicowaniu.

W łonie hinduizmu powstało wiele odmiennych sekt oraz grup religijnych i dzieje się tak aż do naszych czasów. Wobec braku jakiejkolwiek władzy doktrynalnej w tej religii, która wprawdzie samoistnie reformuje dawne doktryny, ale też je zawsze z wielką czcią przechowuje, jesteśmy dziś świadkami pojawiania się w hinduizmie wielu nowych założycieli i reformatorów.

Religia przedwedyjska
Rok 1922 dał początek odkryciom fascynującej cywilizacji z epoki brązu, przeżywającej swój rozkwit w latach od ok. 2500 do ok. 1700 przed Chr. Wykopaliska prowadzono najpierw w dolinie Indusu, a następnie w Pakistanie i w wielu miejscach Indii (do dzisiejszego dnia znaleziono 300 stanowisk). Cywilizacja ta nazywana jest przedwedyjską albo kulturą Indusu, bądź też kulturą Mohendżo Daro lub Harappa od nazwy dwóch głównych stanowisk archeologicznych. Dzięki wykopaliskom w Mundi-gak i Mehrgarh wiemy, że tę cywilizację miejską poprzedzała jeszcze wcześniejsza rolnicza cywilizacja neolityczna, której początki sięgają 7000 roku przed Chr. Specjaliści mają dziś do dyspozycji ponad 3500 inskrypcji, lecz na razie nie są w stanie odszyfrować tego pisma, choć wyraźnie występują na nich liczne związki między Indiami i Mezopotamią.

Znacząca jest dokumentacja religijna: liczne figurki, przedstawiające przede wszystkim postacie kobiece, oraz tysiące pieczęci. Te ostatnie służyły do poświadczania autentyczności przedmiotów, wskazywania ich właściciela, oddawania ich pod opiekę jakiegoś bóstwa.

Wiele pieczęci przedstawia boga z koroną i z rogami, o potrójnej twarzy, siedzącego na tronie na sposób joginów. Niektóre zwierzęta zwrócone są w jego stronę. Zgodnie uważa się, że chodzi o prototyp boga Siwy, pana trzody i księcia jogi.

Figurek wyobrażających kobiety jest tak wiele, że można mówić o kulcie Wielkiej Bogini. Pewna pieczęć znaleziona w Mohendżo Daro przedstawia ją między dwiema gałązkami fikusa indyjskiego o limfie koloru czerwonego, zwanego pipal - po dziś dzień jest to symbol macierzyństwa. Siedem młodych kobiet tworzy jej orszak. Na głowie nosi koronę. Jest to bogini Matka, przedstawiana wcześniej już w Mezopotamii w X tysiącleciu. Można przypuszczać, że kultura przedwedyjską była cywilizacją matriarchalną ukierunkowaną na życie.

Spośród innych szczegółów dokumentacji na uwagę zasługuje przypisywanie dużej wagi sztuce animalistycznej, zażyłość zwierząt z bóstwami, znaczenie świętego drzewa oraz wiara w życie pozagrobowe, o czym świadczą różne przedmioty znalezione w grobach na cmentarzu w Harappa.