W Indiach i nie tylko

Hinduizm jest religią wyznawaną przez większość mieszkańców Indii. Aby go zrozumieć, trzeba wyjść od myśli i koncepcji kulturowych indoeuropejskich najeźdźców Arjów, którzy zasiedlali doliny Indusu i Gangesu począwszy od 2000 roku p.n.e.

Weda, uwielbienie i kult bogów
Około 1900 roku przed Chr. Arjowie, pochodzący ze środkowej Azji i Kaukazu przybyli do Indii, w dorzecze Indusu i Gangesu, gdzie osiedlili się wraz ze swoimi stadami. Przynieśli ze sobą ustną tradycję, wiedzę, Wedę, odwieczne prawo, sanatana dharma, które spisano około roku 800 przed Chr., kiedy to Arjowie opanowali już całe Indie. Z tego okresu nie posiadamy żadnych śladów archeologicznych.

Weda to najstarsze teksty religijne Arjów obejmujące cztery zbiory. RGWEDA składa się z 1017 hymnów na cześć 33 bogów, których wierni wielbią, zapraszają na ucztę ofiarną, a zarazem proszą o opiekę, szczęście i zbawienie. SAMAWEDA jest zbiorem melodii i pieśni używanych w czasie sprawowania kultu. YAJURWEDA, rytuał kapłański, obejmuje ceremonie, przede wszystkim ofiary przeznaczone na poszczególne pory roku, związane z pracami rolniczymi i zbiorami. ATHARWAWEDA, czyli Weda formuł magicznych, zawiera czary, jak również elementy kultu ludowego wraz ze zbiorem późniejszych refleksji.

Podobnie jak społeczność Arjów, tak i świat bogów podzielony jest w oparciu o trzy funkcje. Bogowie władcy, Mitra-Waruna, są bogami sfery sakralnej, kosmosu, prawa powszechnego (rta) gwarantami porządku kosmicznego. Indra i jego Marutowie są bogami wojny, podboju, niszczycielami wrogów - jest to druga funkcja. W trzeciej funkcji spotykamy Aświnów lub Nasatya, młodych bogów, którzy codziennie okrążają niebo. Są oni gwarantem płodności. Agni jest bogiem ognia, boską mocą i posłańcem bogów. Poświęconych jest mu 200 hymnów. Ofiarą, której przypisuje się szczególne znaczenie jest soma, boski napój, symbol życia. Cała religia polega na praktykach kultycznych i utylitarnych, w których bogowie są na służbie ludzi. Niewiele miejsca przyznaje się bóstwom żeńskim. Weda jest religią zdominowaną przez rodzaj męski.

Brahmana – zbawienie przez ofiarę
Około roku 800 przed Chr. Arjowie przyjmują osiadły tryb życia. Wyłaniają się wówczas cztery warstwy społeczne (warna): bramom (bramini) - kasta panująca, która posiada wyłączność na Wedę, rzeczy związane z sacrum i kultem; ksatriya - szlachetnie urodzeni i wojownicy, kierujący społeczeństwem; waiśya - rolnicy i rzemieślnicy; śudra - słudzy nie należący do Arjów, są wykluczeni z rytuału wedyjskiego.

Świadomi swej własnej godności bramani piszą traktaty i komentarze do Wedy, teksty ofiarnicze zwane Brahmana. Od wedyjskich wierzeń w bogów przechodzą oni do mistyki ofiary. Ta ostatnia staje się jakby ruchem wskazówek zegara, który wyznacza rytm istnienia wszechświata.

Brahma-Prajapati jest nowym bogiem, Panem stworzeń, bytem pierwotnym, którego słowo ma moc stwórczą (wac). Jest on czasem, rokiem i ofiarą, całością i pełnią. W miejsce wykutej fosy zaczęto budować ołtarze na wzniesieniach i tam umieszczano święty ogień - Agni. Pięć warstw cegieł oznacza pięć światów, pięć pór roku. Ofiara składana na ogniu otwiera bramy nieśmiertelności. Dlatego ważne jest, by to był obrzęd doskonały. Na szczycie stosu drewna kładzie się liść lotosu, który jest symbolem ziemi, następnie blaszkę ze złota, jako symbol nieśmiertelności, a na niej stawia się statuetkę człowieka wyobrażającą Prajapatiego. Agni jest składającym ofiarę. Każda ofiara wyjednuje nieśmiertelność.

Składając ofiarę zapala się trzy ognie: garhapatya - ogień pana domu, który składa ofiarę, ahawamya- ogień ofiar, który zanosi dary bogom, daksinagni- ogień południa, który pełni rolę strażnika. Ważna jest znajomość rytów oraz ufność, śraddha. Poprzez ofiarę człowiek rodzi się po raz wtóry. Trzecie narodziny będą miały miejsce również w ogniu podczas kremacji.

Ofiarę składać mogą członkowie trzech kast społecznych Arjów, ponieważ w ich życiu ideologia odpowiada teologii. Członkowie tych kast są wezwani, by przejść przez cztery etapy życia. Najpierw są uczniami guru, potem panami domu (grhasthin), a następnie wycofują się wraz z małżonką, by stać się mieszkańcami lasu (wanaprasthin), na koniec zaś wygaszają wszelki ogień i stają się tymi, którzy się wyrzekają wszystkiego (samnyasin): zostają pustelnikami.