Mistyczne przeżycia zjednoczenia

Różnorodność przeżyć mistycznych

Mistyczne przeżycia zjednoczenia nie mają jedynie wspólnego rdzenia, lecz przybierają również konkretne formy. Stąd też należy zapytać, co odróżnia je od siebie oraz co jest dla nich specyficzne, a co w konsekwencji przesądza o różnorodności ich form. Religioznawcy próbowali opisać tę różnorodność, posługując się typologiami, na przykład jak ta:

- mistyka „profaniczna” versus mistyka „religijna” (Zaehner)
- „mistyka duszy” z lub bez połączenia z „mistyką Boga” (Otto)
- „mistyka natury” versus „ mistyka ducha” (Otto)
- „woluntarystyczny” versus „gnostyczny” typ mistyki (Schimmel)
- mistyka „samotnicza” versus mistyka „solidarnościowa”

Wychodząc z zarysowanej wyżej perspektywy, można założyć, że pochłonięcie oddzielonego granicami ja jako takie stanowi - zmieniający się w zależności od treści i znaczenia - stan świadomości, który może być przeżywany w różnych kontekstach. Należy w tym miejscu tylko zapytać:
(1) Przez co uwaga będzie - poznawczo - całkowicie pochłonięta? W czym zapomina się ja? Z czym czuje się ono jedno? Oraz (2) co oznacza - pod względem emocjonalnym i poznawczym - dla osoby mającej tego typu do¬świadczenia taki rodzaj oddzielenia granicamiya w całości jej celów i war¬tości? Możliwa różnorodność przeżyć zjednoczenia wyjaśnia się więc prawdopodobnie przez (1) poznawczy (światopoglądowy) oraz (2) motywacyjny kontekst, w którym one powstają i są przetwarzane.

(1) Różne ze względu na kontekst światopoglądowy
To, czy jakieś przeżycie inspiracji i przeżycie zjednoczenia jest doświadczane na sposób religijny, oraz to, jakie znaczenie ze sobą niesie, zależy z jednej strony od kontekstu światopoglądowego. Dzieje się tak dlatego, że kontekst ten nie jest w stosunku do przeżycia czymś zewnętrznym, dodatkowym „przeświadczeniem” (William James), lecz może wpływać na przeżycie przed, w trakcie i po epizodzie mistycznym, gdyż określa on przedmiot zatopienia się, jego zamiar, oczekiwanie oraz znaczenie (interpretację).

Pod względem religijnym bez żadnego ograniczenia obowiązuje twierdzenie: „Nie istnieją żadne doświadczenia czyste (to znaczy niezapośredniczone)” (Katz, 1978, s. 26). Podczas gdy hinduistyczny monizm atman-brahman dąży do zjednoczenia z Absolutem i go przeżywa - zauważa Katz - agnostyczni przedstawiciele buddyzmu szukają w nirwanie uwolnienia od wszelkiej iluzji, bez tego rodzaju odniesienia do Absolutu. (Katz nie wspomina o różnicy w stosunku do buddyzmu mahajana.) W podobnie różny sposób zapatrują się na Boga mistycy teistyczni. Nie mniej istotnie, jak poglądy metafizyczne, określają się także cele duchowe - wyniki zatopienia. Gdy chrześcijanie i muzułmanie pragną przezwyciężyć raczej skończoność, oddzielenie od Boga oraz grzech, to buddyści raczej cierpienie, nietrwałość oraz iluzję bycia substancjalnym ja. (Katz nie wyjaśnia jednak, co leży u podstaw tego, co wspólne dla wszystkich przeżyć mistycznych.)

Stąd wydaje się zrozumiałe, że obok religijnych istnieją także niereligijne rodzaje oddzielenia granicami ja. W nich to ja zapomina się wprawdzie także w czymś je ogarniającym, lecz nie odczuwa tego jako własnego centrum, na które w głębokim szacunku kieruje swoją uwagę. Przeżycie zjednoczenia nie jest tu teocentryczne, jak zdarza się to w religijnej mistyce teistycznej lub panteistycznej. To ogarniające będzie tu natomiast przedstawiane jako bezgraniczny pokój, uczucie uniesienia, poczucie przyjemności, poczucie siły, jako wszystko napełniająca energia lub też ogarniająca atmosfera natury, jak ilustruje to opis przypadku 33.