Mistyczne przeżycia zjednoczenia

(2) Różne ze względu na kontekst motywacyjny

Znaczenie, jakie ma jakieś przeżycie inspiracji i przeżycie zjednoczenia dla osoby je przeżywającej, zależy z pewnością także od kontekstu motywacyjnego. Ze strony motywów, które mogą wpływać na religijność konkretnego człowieka (zob. rozdział 1) nasuwają się tu konieczne do uwzględnienia tu wymienione alternatywy. Czy przeżyciom zjednoczenia człowieka wierzącego towarzyszy obsesyjno-kompulsyjna, czy elastyczna lub słabo rozwinięta gotowość do samokontroli moralnej? Czy stosuje on swoje przeżycia mistyczne do pokonania frustracji, lęku i smutku lub są one raczej momentami, w których szuka on jedynie zapomnienia o takich obciążeniach? Czy takie przeżycia zjednoczenia pojawiają się w kontekście „samotniczym” („kwietystycznym”), jako że medytujący jest człowiekiem obojętnym pod względem społecznym, a zaangażowanie społeczne odrzuca jako przeszkodę w jego mistycznym zatopieniu? A może ogranicza on czas medytacji w takiej mierze, by możliwe było także zaangażowanie na rzecz innych ludzi, których sprawy włącza on w swoją modlitwę, tak iż z zaślubin mistycznych „wynikają dzieła, nieustanne dzieła” (Teresa z Ávili, Twierdza wewnętrzna VII, 4, 6)? Czy przeżycia mistyczne jakiejś osoby wierzącej są także „mistyką poznania”, to znaczy czy jest ona także zainteresowana refleksją i zróżnicowaniem jej stanowiska światopoglądowego, czy nie?

Podejmując dyskusję z teologią, należy stwierdzić, że przeżycia mistyczne nie rzadko są w sposób naiwnie realistyczny utożsamiane z „bezpośrednim doświadczeniem Boga”. Podstawą tego ujęcia jest średniowieczna definicja mistyki jako cognitio Dei experimentalis, jak też idea „dna duszy” lub „iskry duszy”, na którą wpłynęli stoicy i neoplatonizm, a przez którą człowiek może mieć – jak twierdzo¬no – bezpośrednią łączność z bóstwem/tym co boskie. Natomiast zaproponowana wyżej hipoteza zakłada, że także mistyczne przeżycia zjednoczenia są zazwyczaj kształtowane przez światopogląd mistyków. Choć wprawdzie nie można wykluczyć ponadnaturalnego wpływu i objawienia, to jednak przeżycia zjednoczenia pozwalają się wyjaśnić prościej, oszczędniej co do założeń. To, czy ktoś zgadza się z doświadczeniami objawień mistyków, należy zbadać zgodnie z filozoficzno-teologicznymi punktami widzenia – ich stany pewności sumienia (z racji uwarunkowania przez pochłonięcie i stąd mające subiektywny charakter) nie mogą takiej refleksji zastąpić. Czy podkreślane tu znaczenie „technik psychologicznych” redukuje przeżycie mistyczne do wywołanej przez samego siebie, zależnej od pochłonięcia niezdolności do odróżniania między ja a treścią, w którą jest się zatopionym, to znaczy do manipulowania sobą, bez możliwości poznania obiektywnego? Nie zdarza się to wtedy, gdy we wspomnianych technikach psychologicznych dostrzega się korzystny subiektywny warunek do tego, by móc przeżywać złączenie z transcendentnym, w które się wierzy, w sposób szczególnie intensywny.

***
PSYCHOLOGIA RELIGII
Bernhard Grom SJ
tłumacz: Henryk Machoń
stron: 388
WAM Kraków 2009