Krótka historia voodoo

Juda - składowisko niewolników

Na flagach francuskich statków handlarzy niewolni­ków, które poczynając od drugiej połowy XVII wieku przybijały do wybrzeży Dahomeju, nie widniało bynaj­mniej hasło „wolność, równość, braterstwo". Zarazem nie można też twierdzić, jakoby król Dahomeju przyjmo­wał wrogo owych białoskórych handlarzy żywym towa­rem. Przeciwnie. Stosunki handlowe między nimi a kró­lami i książętami krajów nad Zatoką Benińską istniały w owym czasie już od dawna. Czarni władcy nabywali między innymi przedmioty ozdobne, wódkę i broń, w za­mian za pożądane w Europie surowce. Otóż kiedy teraz biali handlarze zgłosili popyt na „żywy towar", ich part­nerzy nie oddawali się zbyt długo etycznym refleksjom.

W gruncie rzeczy branie niewolników - jakkolwiek nie handel nimi - należało w afrykańskich królestwach tamtych czasów do normalnych praktyk. Co więcej, lokalni królowie prowadzili nawet regularne wojny ze swymi sąsiadami, aby obok innych łupów zdobywać również setki niewolników, potrzebnych po części jako ofiary składane wodunom i przodkom, a po części jako robotnicy do robót polnych. Władcy ci nie mieli bynaj­mniej większych skrupułów niż europejscy monarchowie absolutni i kiedy chodziło o wypełnienie luk powstałych  w ich armii, problem przynależności plemiennej, który skądinąd odgrywał tak ważną rolę w dziedzinie kultury i religii, zbywano wzruszeniem ramion. Pojmani żołnie­rze sąsiedniego królestwa mogli jako wojownicy wal­czyć i umierać tak samo dobrze, jak ich właśni, którzy w ostatniej wyprawie stracili życie.

  Wikipedia (PD) Mapa z 1792 r. przedstawiająca tzw. Wybrzeże Niewolnicze (Afryka Zachodnia). Był to główny teren wywozu niewolników pomiędzy XVI a XIX w. Obecnie wybrzeże obejmujące zachodnią Nigerię, Benin (dawniej Dahomej) i Togo. Zwłaszcza żądny władzy król Dahomeju przyjął bez skrupułów ofertę hiszpańskich i francuskich handlarzy niewolników. Odtąd prowadzono wojny głównie w celu zdobycia ludzkiego towaru. Na przełomie XVII i XVIII wieku handel niewolnikami osiągnął rozmiary przemy­słowe: frachtowce ze swoim żałosnym ładunkiem kur­sowały między zatoką Benin a brzegami Antyli niczym statki liniowe. Tysiące, dziesiątki tysięcy Murzynów zakuwano w kajdany i w niewyobrażalnych warunkach upychano w ładowniach. Setki z nich umierały z reguły już podczas morskiej podróży, przy czym nigdy nie uda się ustalić, czy większe żniwo śmierci zbierały choroby i głód, czy też nieludzkie postępowanie nadzorców.

W roku 1727 udało się królowi Dahomeju najkorzyst­niejsze zapewne z jego punktu widzenia przedsięwzię­cie: jego wojownicy napadli na niewielkie królestwo Ouidah (które ówcześni europejscy podróżnicy nazywali „Juda"), wymordowali panującą tam dynastię i zamieni­li ten kraik w obóz niewolników. Królewscy handlarze ludźmi byli gotowi białym kontrahentom, których ape­tyt zdawał się nienasycony, dostarczać pożądany przez nich towar w dowolnej ilości. Był to exodus, z którego skutków Ouidah nigdy już nie miał się podnieść: z tego gigantycznego „składowiska" imieniem „Juda" sprzeda­wano do europejskich kolonii rok w rok około dziesięciu tysięcy ludzi, a według niektórych źródeł nawet dwukrot­nie więcej. Nikt z nich, ani jeden jedyny z wywiezionych wtedy, nie powrócił.

Podobnie postępowali władcy Dahomeju w następ­nych dziesięcioleciach w stosunku do dalszych małych krajów sąsiedzkich: niszczyli tamtejsze państewka i ty­le ludności, ile tylko się dało, sprzedawali odbiorcom z chrześcijańskiej Europy. Wskutek tego całe połacie kra­ju nad zatoką Benin dosłownie spływały krwią i pusto­szały. I o ile początkowo sprzedawano w niewolę głów­nie wojowników, najemników, ludzi z niskich warstw społecznych owych królestw, to później na targowisku Ouidah w oczach handlarzy niewolników wszyscy - czy wojownicy, czy książęta, czy kapłani - byli równi.

Czarne bóstwa upadają

Na niektórych terenach czystka kulturowa była tak cał­kowita, że wraz z wywiezionymi za ocean ludźmi znikało również wiele ich bóstw: po odjeździe handlarzy niewol­ników nie było już dosłownie nikogo, kto mógłby jeszcze przywoływać woduny zniszczonego rodu czy obalonej dynastii i oddawać im cześć. Jednakże niedługo potem nawet te bóstwa, które w afrykańskiej ojczyźnie popadły w zapomnienie, miały się pojawić tysiące mil dalej.

Dokładniej niż na podstawie skąpych relacji nie­wolników, ściślej nawet niż w oparciu o niekompletne dzienniki pokładowe handlarzy ludzkim towarem, moż­na odtworzyć pochodzenie niewolników, którzy od XVII wieku przybywali na Haiti, dzięki nazwom afrykańskich bóstw, które „zmartwychwstały" w haitańskim kulcie voodoo.

Głównie chodzi tu o woduny pochodzące z pan­teonu plemion Fon i Joruba. Czy to bóg-pośrednik Legba, bez którego nie sposób przywołać żadnego loa, czy czci­godny bóg węży Damballa i jego małżonka Ayida; czy Ezili, bogini piękna i miłości, czy Ogun, niebiański pa­tron kowali i wojowników - wszyscy oni wywędrowali do Hispanioli wraz z poddanymi dahomejskich królów, których ci bezlitośnie przehandlowali. Do tego doszło kilka podrzędnych bóstw pochodzenia sudańskiego czy kongijskiego, jednakże przeważająca większość loa afrykańskiego pochodzenia wywodzi się bezpośrednio od wodunów plemion Fon i Joruba.