Uprzywilejowani czy szykanowani? Wolność religijna w Polsce

„Wolność religijna – prawo a rzeczywistość” – to tytuł konferencji prasowej, która odbyła się w sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski w Warszawie. Podczas spotkania zaprezentowano czwartą edycję raportu Laboratorium Wolności Religijnej, ukazującego przypadki naruszeń prawa do wolności religijnej w Polsce. W trakcie konferencji omówiono także raport Open Doors dotyczący prześladowań religijnych na świecie.

Na wstępie ks. prof. Piotr Mazurkiewicz podkreślił, że wolność religijna jest podstawowym prawem wolności człowieka i dojrzałego społeczeństwa. Zaznaczył, że Jan Paweł II w swoim nauczaniu podkreślał, że „jest ono osią wszystkich innych praw, ponieważ dotyczy ludzkiego wnętrza i sensowności życia”.

– Fakt, że człowiek jest wolny w ustosunkowaniu się do Boga, decyduje o całości jego życia, także jeśli chodzi o przejawy zewnętrzne religijności, ale i postrzeganie całego świata – zaznaczył. Dodał, że również w zakresie prawa międzynarodowego prawo do wolności religijnej jest wyjątkowo chronione.

Szczególnym problemem w Polsce, zdaniem prelegenta, jest kwestia ignorancji religijnej, która może być przejawem działań godzących w wolność religijną oraz mających na celu zepchnięcie religii na pobocze życia społecznego. – Trzeba zauważyć, że dotyczy to jednego typu religii – podkreślił, dodając, że osoby, które nie rozumieją czym jest religia, odnoszą się do niej jak do świeckiego zjawiska. – By zrozumieć co mają na myśli ludzie wierzący, gdy mówią o Bogu i religii, trzeba podjąć pewną refleksję. Właściwa intuicja jest w każdym z nas – dodał.

Dr Przemysław Komorowski z Laboratorium Wolności Religijnej zaprezentował czwartą edycję raportu, który ukazuje 130 przypadków naruszeń prawa do wolności religijnej w Polsce, mających miejsce w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 roku.

Wskazał, że prawo do wolności religijnej jest jednym z podstawowym praw człowieka, a polskie prawo gwarantuje wolność religijną, na poziomie indywidualnym i zbiorowym. Chronione są także kościoły i inne miejsca kultu religijnego. – Wolność religijna obejmuje wszystkie wyznania, ale na gruncie Konstytucji Polski szczególne miejsce zostało przyznane Kościołowi katolickiemu. Mówi o tym sama preambuła, w której pojawiają się słowa „kultura polska jest zakorzeniona w chrześcijańskim dziedzictwie narodu”. Ten zapis wskazuje nam, że dziedzictwo chrześcijańskie jest dziedzictwem narodowym – powiedział.

Prelegent podkreślił, że zabezpieczeniem wolności religijnej w Polsce są przepisy prawa karnego. Chroniony jest brak przymusu związanego z wyznawaniem religii, a ponadto wyodrębnione są dwie odrębne kwestie – zakaz obrazy uczuć religijnych i zakaz złośliwego przeszkadzania w sprawowaniu kultu religijnego.

Od 2019 roku Laboratorium Wolności Religijnej przedstawia raport ukazujący przypadki naruszeń wolności religijnej, który jest dostępny także online. Organizacja zbiera przypadki naruszeń wolności religijnych w Polsce. Do tworzenia raportu zaproszono ekspertów z różnych dziedzin – prawnicy, teologowie, pracownicy naukowi.

Pierwszy raport z 2019 roku odnotował 72 przypadki naruszeń wolności religijnej w Polsce. W 2020 roku odnotowano gwałtowny skok do 311 naruszeń. Kolejny raport z 2021 roku odnotował 158 przypadków, natomiast najnowszy z 2022 roku – 130.

Dr Komorowski ocenił, że skok naruszeń wolności religijnej w 2020 roku związany był z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego ws. aborcji. Zauważył, że rok później liczba naruszeń nie wróciła do swoich pierwotnych wartości. Zatem w świadomości społeczeństwa musiało dojść do pewnej zmiany, dającej większe przyzwolenie na takie praktyki.

Raport dzieli się na poszczególne kategorie, m.in.: fizyczne ataki na osoby wierzące, niszczenie i znieważanie miejsc kultu, ograniczenie publicznego wyznawania kultu, dyskryminacja ze względu na poglądy, nawoływanie do nienawiści na tle religijnym.

– Bardzo dużą grupę stanowią przypadki znieważenia miejsca kultu. W 2020 roku pękła pewna granica uszanowania sacrum, przestrzeni dla wielu osób świętej, która jest dla części społeczeństwa ważna. Niekiedy staje się ona przestrzenią do prowadzenia sporów ideologicznych – ocenił.

Raport obrazuje także statystyki dotyczące zgłaszania przypadków łamania wolności religijnej. Wynika z nich, że w większości wykroczeń dokonują mężczyźni. Osobną kwestie w dokumencie stanową także przypadki ataków na osobę Jana Pawła II, jego wizerunki, pomniki i miejsca pamięci. Dr Komorowski podkreślił, że zjawisko to od czterech lat przybiera na sile.

– Łamanie wolności religijnej w Polsce, to kwestie, których nie można pominąć. Jeżeli w debacie publicznej używamy stwierdzenia, że państwo polskie jest w dużej mierze przesiąknięte religią chrześcijańską, która wywiera negatywny wpływ na społeczeństwo, a osoby wierzące mają szczególne przywileje, sytuacje które odnotowujemy pokazują, że nie do końca tak jest – podkreślił.

Zdaniem przedstawiciela Laboratorium Wolności Religijnej, przepisy regulujące wolność religijną w Polsce nie są wystarczające. W jego opinii powinno również dojść do debaty nad egzekwowaniem obowiązujących przepisów oraz szacunkiem wobec osób wierzących.

Laboratorium Wolności Religijnej stworzyło także platformę edukacyjną pomagającą edukować do wolności religijnej, zawierającą materiały przygotowane m.in. dla nauczycieli. Dr Komorowski zaprosił chętnych do udziału w międzynarodowej interdyscyplinarnej konferencji naukowej „Wolność religijna i prawa człowieka: zagrożenia i trendy”, która odbędzie się 31 maja 2 czerwca 2023 r. w Centrum Konferencyjnym Hotelu Filmar w Toruniu.

Następnie głos zabrał Łukasz Wilczyński z Open Doors Polska. Organizacji, która pomaga prześladowanym chrześcijanom na całym świecie. W ramach swojej działalności publikuje od 30 lat „Światowy indeks prześladowań”, zawierający opis 50 krajów, w których prześladowania są największe.

Jak podkreślił Wilczyński, krajem, który rządzi indeksem jest Korea Północna. – W tym roku zauważyliśmy, że w Afryce Subsaharyjskiej znacząco rośnie przemoc wobec chrześcijan. Widać to na przykładzie liczby zabitych z powodu wiary, która w sumie liczy 5621 osób. Prawie 5 tysięcy z nich to ludzie, którzy zginęli za wiarę w Afryce Subsaharyjskiej, zwłaszcza w Nigerii – powiedział.

Wśród krajów o najwyższym odsetku przypadków prześladowań za wiarę znajdują się przede wszystkim państwa afrykańskie, bliskiego wschodu, Azji centralnej. – Natomiast jeśli mówimy o przemocy ekonomicznej wobec mężczyzn, są to również kraje Ameryki Łacińskiej jak Kolumbia Meksyk, Kuba, czy Indie. W Indiach przykładowo biznes prowadzony przez chrześcijan jest masowo bojkotowany. Zmusza to przedsiębiorców do zakończenia działalności, przez co nie są w stanie utrzymać swojej rodziny – wyjaśnił przedstawiciel Open Doors Polska. Podkreślił, że trudno mówić w tej kwestii o konkretnych statystykach, ponieważ wiele przypadków nie jest ujawnianych lub odnotowanych.

Podsumowując konferencję dr Komorowski wskazał, że ochrona prawna wolności religijnej w Polsce powinna być wzmocniona. – Zdaniem sądów, w przypadkach zakłócania nabożeństw brakuje elementu „złośliwości”, który gwarantuje egzekwowanie prawa – zauważył.

Ks. Mazurkiewicz dodał, że pozornie polskie prawo wydaje się wystarczające, jednak widać, że pojawia się potrzeba doprecyzowania w tym zakresie. – Potrzeba większej ochrony prawnej. Może ona wynikać z dwóch kwestii. Po pierwsze może być to związane z nową praktyką sądową, wynikającą chociażby ze zmiany pokoleniowej lub w związku z zaangażowaniem politycznym sędziów. Szczyt naruszeń religijnych związany był z pewnym wydarzeniem politycznym. Pojawia się więc pytanie dlaczego sądy zaczęły inaczej traktować sprawy naruszenia wolności religijnej. Poza tym trzeba spojrzeć na kwestie społeczne, czy tu nie zaszły niekorzystne zmiany – ocenił.

Wykładowca UKSW podkreślił, że Polska była zawsze krajem tolerancyjnym religijnie, a tradycja ta jest głęboko zakorzeniona w naszej kulturze. – Widać jednak, że upowszechniają się u nas inne wzorce kulturowe. Wymaga to zbudowania szerokiego poparcia, by kwestia wolności religijnej nie była sprawą partyjną, a obywatele mogli z łatwością korzystać z praw zawartych w Konstytucji – podsumował.

Konferencja, zorganizowana przez Laboratorium Wolności Religijnej i Katolicką Agencję Informacyjną, została sfinansowana ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.