Pomysł na Izrael zrodził się w Katowicach. 140 lat od zjazdu Miłośników Syjonu

Konferencja katowicka to wydarzenie, o którym uczą się kolejne pokolenia dzieci w Izraelu, a prawie nieznane jest w Polsce. 6 listopada w siedzibie katowickiej loży masońskiej spotkało się 36 przedstawicieli żydowskiej diaspory. Najwięcej przyjechało z Rosji i należących do imperium carskiego ziem polskich, ale także z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Rumunii.

Zjazd wyznaczono w Katowicach, bo to należące wówczas do Niemiec miasto znajdowało się tuż przy rosyjskiej granicy i było z Rosją połączone linią kolejową. Co więcej - wyemancypowani katowiccy Żydzi należeli do lokalnych elit.

Najdogodniej byłoby takie spotkanie zorganizować w którymś z miast imperium rosyjskiego, ale to nie wchodziło w grę, bo właśnie wydarzenia w tym państwie: pogromy z 1881 r. i skierowany przeciwko Żydom ukaz o strefach osiedlenia cara Aleksandra III stały się jednym z impulsów do zwołania zjazdu.

Zebrani w Katowicach przedstawiciele diaspory należeli do tych kręgów, które uznały, że jedynym sposobem na zapewnienie Żydom bezpiecznego życia jest osiedlenie się na ziemiach historycznego Izraela. Koordynatorem Konferencji Katowickiej był Zelig Freuthal, związany z katowicką lożą B'nei B'rith (żydowską lożą wolnomularską). To właśnie w siedzibie tej loży odbył się zjazd, ale historycy nie są zgodni gdzie ten budynek się znajdował. Wprawdzie pomieszczenia katowickiej loży znajdowały się w Hotelu Kaiserhof przy ulicy Stawowej 19 (prawie naprzeciwko obecnego dworca kolejowego), ale stało się to dopiero w 1904 r. Niektórych w błąd wprowadza też pamiątkowa tablica umieszczona na kamienicy nieopodal (przy ulicy Stawowej 13), bo jej tekst sugeruje, że Konferencja Katowicka odbyła się pod tym adresem.

Jak ustaliła dr Barbara Kalinowska-Wójcik, historyczka z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, w trakcie czterech spotkań, które złożyły się na Konferencję Katowicką (6, 7, 9 i 10 listopada 1884 r.) delegatom diaspory żydowskiej udało się wypracować plan przygotowania i prowadzenia akcji osadniczej na terenie Palestyny. Zadeklarowali przy tym wsparcie finansowe dla lepszego organizacyjnego przygotowania tych działań i powołali prowizoryczny komitet centralny, który miał się zająć koordynacją.

Przewodniczącym tego komitetu został Samuel Mohylewer - zamożny kupiec, a jednocześnie ortodoksyjny rabin związany najpierw z Litwą, później z Suwałkami i Radomiem, a w końcu z Białymstokiem. Prezesem komitetu został związany z Odessą lekarz Leon Pinsker, faktyczny lider i ideolog organizacji Chowewej Syjon (Miłośników Syjonu).

W wydanym na dwa lata przed Konferencją eseju o autoemancypacji Pinsker konieczność przeniesienia się do Palestyny i stworzenia własnego państwa uzasadniał m.in. panującym w różnych krajach antysemityzmem. Istnienie tego antysemityzmu, pomimo podejmowanych ze strony Żydów prób asymilacji, wyjaśniał z kolei obawami przed narodem bez własnej ojczyzny i własnego rządu.

Podobnie jak Pinsker z Odessą związani byli również Alexander Zederbaum (pochodził z Zamościa i wydawał pierwszą w imperium rosyjsku gazetę w języku hebrajskim) oraz dziennikarz Mosze Leib Lilienblum. Ten pierwszy w komitecie objął funkcję zastępcy Pinskera, zaś drugi był sekretarzem. Siedzibą komitetu została Odessa, zaś w Warszawie ulokowano podlegający mu podkomitet.

Rezultatem Konferencji Katowickiej było powołanie instytucji o nazwie Agudat Montefiore, która zajęła się promowaniem rozwoju rolnictwa wśród Żydów i wspieraniem osadnictwa żydowskiego w Palestynie. Zaczęto również zbierać fundusze na wsparcie osiedli mieszkaniowych. Jedno z tych osiedli - Petach Tikwa w niepodległym Izraelu urosło do rangi największego po Hajfie ośrodka przemysłowego.

W konsekwencji podjętych po Konferencji Katowickiej działań, w 1897 r. w Bazylei odbył się I Kongres Syjonistyczny.

Z okazji 140 rocznicy Konferencji Katowickiej 14 listopada Muzeum Historii Katowic wspólnie z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach organizuje konferencję naukową "Od diaspory do Państwa Izrael". Udział w niej mają wziąć m.in. prof. Łukasz Tomasz Sroka (o migracji Żydów z ziem polskich do Izraela), dr Barbara Kalinowska-Wójcik (o genezie Konferencji Katowickiej i głównych postaciach z nią związanych), prof. Janusz Spyra (o syjonizmie na Śląsku Cieszyńskim) i dr Aleksandra Namysło (o nielegalnej emigracji podopiecznych żydowskich domów dziecka z terenu Śląska). (PAP)

autor: Józef Krzyk