Problem Boga i Jezusa Chrystusa w buddyzmie

Najbardziej charakterystyczną cechą w procesie rozwoju religijnej tradycji mahajany jest ujawniające się w niej jakościowe przejście “od Gautamy historii do Buddy wiary”. Tradycja kanoniczna wyrażona w “Dżatakach” zawiera wiele opowieści o wcześniejszych żywotach Buddy.43 Obdarza go atrybutami, które w hinduizmie przysługują Brahmie. Jest on panem bogów niebieskich, posiada moc czynienia cudów, zna ludzkie serca i myśli, jest wolny od wszelkiej niedoskonałości.44 Natomiast w pobożności ludowej Budda staje się dla wiernych jedynym i zasadniczym przedmiotem ich wiary. Wierni zwracają się do niego z ufnością i miłością oraz otaczają go kultem boskim.45

Istotnych źródeł takiego rozwoju tradycji mahajany należy szukać przede wszystkim w hinduizmie, z którego buddyzm wyszedł. Historyczny Budda bowiem nie jest ani pierwszym, ani ostatnim Buddą. Zajmuje on określone miejsce w tzw. sukcesji Buddów uniwersalnych. Poprzedziło go oraz przyjdzie po nim wiele tego rodzaju postaci. Tym samym postać tego historycznego Buddy została wpisana w specyficzną naukę indyjskiej kosmologii o cyklach świata. Jego zjawienie się zostało przygotowane z góry. Dokonało się ono w ściśle określonym czasie (“kairos”), aby został zachowany święty porządek kosmosu.46

Według mahajanistycznej doktryny o “trzech ciałach Buddy” (“trikaja”), Gautama historyczny jest ziemskim odbiciem Buddy pozaziemskiego, posiadającego “potrójne ciało”.47 W ciele ziemskim, “nirmanakaja” (“ciało emanacji”), Budda pojawił się na ziemi ponad 2500 lat temu, aby ogłosić ludziom naukę o drodze zbawienia. W tym stadium postać historycznego Buddy posiada drugorzędne znaczenie. Natomiast najważniejsza jest jego nauka (“dharma”). Drugie ciało, “sambhogakaya” (“ciało zachwytu”), przedstawia Buddę “skupienia”. Budda rozkoszuje się w nim swoją szczęśliwością i jest panem raju, zwanego “rajem Buddy” (“Czystą Ziemią”).48 W rzeczywistości istnieje tylko trzecie ciało Buddy, “dharmakaya” (“ciało dharmy”). Jest to prawdziwa natura Buddy.49 W tym ciele Budda jest utożsamiony z absolutem, ostateczną rzeczywistością, esencją wszechświata.50 Jest ona uchwytna jedynie na drodze oświecenia w “pradźni”.51 Istotą “pradźni” jest wgląd w “pustkę” (“śunjata”), która stanowi prawdziwą naturę świata.52

Z czasem pojawia się w mahajanie także nauka o tzw. Adi – Buddzie, czyli “Buddzie Przedwiecznym” (pra-Budda).53 Wyłonił się on z wielkiej próżni (“śunjata”). Istnieje mocą własnego bytu (“swajambhu”). Złożył ślub, że uwolni świat od wszelkiego cierpienia. Mocą pięciu stopni kontemplacji samego siebie, stworzył on pięciu “buddów transcedentalnych”: Amitabhę, Amogasidhi, Akszobiję, Ratnasambhawę i Wairokanę. Są oni wcieleniami różnych aspektów “zasady buddy”. Każdy z nich jest władcą jednego z rajów, zwanych “Czystymi Ziemiami” (np.: “Czysta Ziemia Zachodu”, “Czysta Ziemia Wschodu”). Ziemie te mają charakter transcendentny i stanowią wstępny stopień do nirwany, której pełnia realizuje się w następnym wcieleniu.54

Buddowie “Czystej Ziemi”, zwani także Buddami “dhjani” (“buddowie medytacji”) pozostają ze względu na swoje duchowe ciało (“dharmakaja”) niedostępni dla ludzi i nie mogą sami działać na ziemi.55 Wytwarzają więc przez kontemplacje tzw. pięciu “bodhisattwów dhjani” (bodhisattwowie medytacji”), którzy dzięki “ciału szczęśliwości” (“sambhogakaja”), działają w świecie dla zbawienia wszystkich istnień.56 Są nimi: Samantabhadra, Waddsrapane, Ratnapam, Awalokiteświra i Wiswapani.57 Najbardziej popularnym z nich jest Awalokiteśwara, który jest inkarnacją Buddy transcendentnego, Amitabhy.58