Bóg zawarł z Izraelem przymierze miłosierdzia

Dlatego przypominamy sobie modlitwę biskupów z kościoła Wszystkich Świętych w Warszawie: „Bolejemy głęboko nad postępowaniem tych, którzy w ciągu dziejów - szczególnie w Jedwabnem i innych miejscowościach - przysporzyli Żydom cierpień, a nawet zadali im śmierć. Odnosimy się do tej zbrodni także dlatego, abyśmy mogli owocnie podjąć odpowiedzialność za przezwyciężanie wszelkiego zła występującego dzisiaj. Wysiłek «oczyszczania pamięci» staje się dla nas trudnym zadaniem «oczyszczania sumień». Podejmujemy to zadanie i raz jeszcze potępiamy wszelkie przejawy nietolerancji, rasizmu i antysemityzmu, o których wiadomo, że są grzeszne” (Modlitwa Episkopatu Polski za pomordowanych w Jedwabnem i innych miejscowościach, Warszawa, 27 maja 2001).

Siostro Julio Rodzińska, dominikanko, Siostro Klemenso Staszewska, urszulanko z Rokicin Podhalańskich, księże Michale Piaszczyński z Łomży, błogosławieni męczennicy, którzy złożyliście swe życie, by ratować Żydów, »starszych braci w wierze», uczcie nas patrzeć miłosiernymi oczyma Chrystusa na ludzi innych narodów i przekonań.

4. „ŚWIĘTA POWINNOŚĆ"

Znaczącym wydarzeniem z dziedziny dialogu chrześcijańsko-żydowskiego minionego roku była deklaracja amerykańska zatytułowana „Święta powinność”. Jest ona odpowiedzią ze strony grupy chrześcijańskich teologów na wcześniejsze oświadczenie „Dabru emet”, czyli „Mówcie prawdę” (10.09.2000), grupy rabinów amerykańskich na temat chrześcijan i chrześcijaństwa, nawołującą Żydów do nowego spojrzenia na chrześcijaństwo. Obie deklaracje wypływają z duchowo bliskich sobie środowisk, współpracujących od ponad trzydziestu lat z Instytutem Badań nad Chrześcijaństwem i Judaizmem w Baltimore. Patrząc z różnych perspektyw i nie starając się zacierać rzeczywistych różnic, szukały one nowego spojrzenia na stare problemy, spotykając się, dyskutując i pisząc wiele na ten temat. Ich punkt widzenia nie jest powszechnie akceptowany przez wszystkich -zwłaszcza ortodoksyjnych - rabinów amerykańskich, ani przez wszystkich księży katolickich. Nie jest to także stanowisko całej Konferencji Episkopatu amerykańskiego. Zamiast określania swojej tożsamości przy pomocy postawy zorientowanej „przeciwko komuś”, starały się one określić „razem z kimś”. Jest to z pewnością próba dobrej woli i dowód na to, że ludzie różnych religii mogą razem pracować, eliminując stare antagonizmy. Starając się wzajemnie przedstawiać w sposób właściwy, nie tylko ze względu na sprawiedliwość wobec siebie, ale i z troską o integralność własnej wiary.

Autorzy chrześcijańskiej deklaracji prezentują dziesięć twierdzeń, proponując, aby bracia w chrześcijaństwie wzięli je pod rozwagę. Wzywają wszystkich chrześcijan do refleksji nad ich wiarą w świetle tych stwierdzeń. Uważają taką refleksję za naszą świętą powinność. Mówią o trwałym przymierzu Boga z ludem żydowskim. O tym, że Jezus z Nazaretu żył i nauczał jako wierny Żyd. Że
starożytne konflikty nie mogą rzutować na obecne relacje pomiędzy chrześcijanami a Żydami. Że judaizm jest żywą wiarą ubogaconą przez stulecia rozwoju. Że Biblia łączy, a zarażeni dzieli Żydów
i chrześcijan. Że nauczanie pogardy wobec judaizmu obraża Boga. Że ziemia Izraela ma swoje znaczenie dla życia ludu żydowskiego. Że chrześcijanie powinni wspólnie z Żydami pracować na rzecz
uzdrowienia świata.

Jak wiele, także i ta deklaracja jest przedmiotem wielu polemik. Co w niej cenne, to ożywiające pragnienie nawiązania zerwanych więzi, zaprzestanie wzajemnego potępiania się, otwarcie się na przebaczenie, bo umiejętność wybaczania jest podstawą każdego bardziej sprawiedliwego i solidarnego społeczeństwa.

5. MIŁOSIERDZIE

Przypominamy sobie prawdę, że „Bóg zawarł z Izraelem przymierze miłosierdzia”. Pan Bóg stwarzając świat, podtrzymując go w istnieniu, wybierając Izraelitów na swoją szczególną własność, włączając duchowo w tenże Lud Boży członków innych narodów, w każdym z tych poczynań kierował się przede wszystkim miłosierdziem.

Jak wiadomo, w tradycji żydowskiej samo imię Boga zwracało już na to uwagę. Wskazywało na Boże miłosierdzie i Bożą sprawiedliwość (Gen. R. 33,3). Oba te Boże przymioty byłyby zaangażowane już w dziele stworzenia świata i człowieka: „Jeśli stworzę świat - mówi Pan Bóg do siebie - kierując się tylko miłosierdziem, grzechy będą się mnożyć ze wszystkich stron. Jeśli go stworzę bacząc tylko na sprawiedliwość, jak zdoła ten świat przetrwać? Stworzę go zatem za pomocą obydwu przymiotów, aby mógł przetrwać” (Gen. R. 12,15). Oba przymioty Boże potrzebne są także w podtrzymaniu istnienia całego świata. Na pytanie: gdzie są Jego potężne czyny, w czasach kiedy poganie czynią z Jego dzieci niewolników?, pada odpowiedź: „Wprost przeciwnie, to, że poskramia swój gniew i okazuje cierpliwość wobec grzeszników, jest największym przejawem Jego potęgi” (Joma 69 b). Na miłosierdziu Bożym bazuje całe nauczanie o możliwości ludzkiej skruchy: „Ja nie pragnę śmierci występnego, ale jedynie tego, aby występny zawrócił ze swej drogi i żył” (Ez 33,11). Boskie współczucie jest szczególnie widoczne w Bożym sądzie nad ludzkimi czynami. „Choćby dziewięciuset dziewięćdziesięciu dziewięciu aniołów zaświadczyło o winie człowieka, a jeden tylko stanął w jego obronie, Święty Jedyny (niech będzie błogosławiony!) przechyli szalę na jego korzyść” (Kid. 61 d). To właśnie ze względu na to, że „świat sądzony jest przez łaskę” (Awot 3,9) można nazwać Boga „Miłosiernym”.

Gdyby Pan Bóg nie był miłosierny w stosunku do swego Ludu, jeden i ten sam plan Boży wobec całego stworzenia nie mógłby zostać zrealizowany. Ponieważ jednak jest On miłosierny, dlatego każde zerwanie przymierza ze strony ludzi znajdowało swój finał w odnowieniu przymierza przez Boga. W odnowieniu usynowienia, odnowieniu miłości, odnowieniu zjednoczenia. Przymierze odnawialne to jeden z przywilejów Izraela (Rz 9,4), przywilej, w którym aż do czasów przyjścia Pana Jezusa poganie nie uczestniczyli. Wszystko to stało się możliwe jedynie dzięki przekraczającemu wszelkie pojęcie miłosierdziu Bożemu. Czegóż może oczekiwać Bóg od nas w zamian, jeśli nie miłosierdzia? „Za wierne słuchanie tych nakazów i pilne ich wykonywanie będzie ci twój Bóg, Jahwe, dochowywał przymierza i miłosierdzia, które poprzysiągł przodkom twoim” (Pwt 7,12).

Abp Stanisław Gądecki
Metropolita Poznański
Przewodniczący Rady Episkopatu Polski ds. Dialogu Religijnego