Ważne i wielkie meczety

  Jerozolima - Kopuła na Skale; fot. Józef Wolny Najważniejszym meczetem – sanktuarium jest „Święty Meczet” (Al-Masdżid al-Haram) w Mekce. Na jego dziedzińcu znajduje się Al-Kaaba, uznawana przez muzułmanów za najświętsze miejsce islamu. W jej kierunku zwracają się wszyscy wyznawcy islamu podczas codziennej rytualnej modlitwy. Święty Meczet jest również centralnym miejscem pielgrzymki, w czasie której jej uczestnicy zobowiązani są odwiedzić i okrążyć Al-Kaabę. Według tradycji muzułmańskiej z Mekką i przyległymi do niej terenami związane są późne lata życia Abrahama oraz jego syna Ismaela. Przynajmniej raz w życiu każdy muzułmanin powinien odwiedzić Mekkę. Na uwagę zasługuje fakt, że Al-Kaaba stanowiła także ważne miejsce kultu w okresie przedislamskim. Monumentalna świątynia z siedmioma minaretami, którą dziś podziwiamy zwłaszcza w okresie corocznej pielgrzymki (hadżdż), kiedy gości blisko dwa miliony muzułmanów, była wielokrotnie rekonstruowana i przebudowywana. Pierwsza konstrukcja Świętego Meczetu powstała za czasów kalifa Umara Ibn al-Chattaba na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych VII wieku. Natomiast obecny kształt nadano jej podczas prac na zlecenie saudyjskiego króla Fahda w latach osiemdziesiątych minionego stulecia. Al-Masdżid al-Haram jest dostępny tylko dla wyznawców islamu.

Drugim – po Świętym Meczecie w Mekce – ważnym dla muzułmanów sanktuarium jest Meczet Proroka (Masdżid an-Nabawi) w Medynie. Pierwsza, prosta w formie świątynia powstała w miejscu zamieszkania Mahometa, którą w VIII wieku rozbudowano na kształt typowego meczetu z dziedzińcem. Szczególnym miejscem kultu jest grób Proroka, który znajduje się w południowo-wschodniej części świątyni. Umieszczenie grobu Mahometa w meczecie zawsze budziło kontrowersje, zwłaszcza dla teologów islamskich, którzy podkreślają głoszony przez ortodoksyjny islam zakaz oddawania czci zmarłym. W meczecie znajdują się również groby pierwszych kalifów: Abu Bakra i Umara ibn al-Chattaba.

Kolejnym miejscem o szczególnym znaczeniu dla całego świata muzułmańskiego jest – znajdujący się w Jerozolimie – „czcigodny dziedziniec” (Al-Haram asz-Szarif), gdzie stoją dwa słynne meczety: Al-Aksa („Najdalszy”) i Kubbat as-Sahra („Kopuła na Skale”). Oba związane są z cudownymi, nocnymi podróżami, które Mahomet miał odbyć – na podarowanym mu przez archanioła Gabriela wierzchowcu o imieniu Al-Burak – najpierw z Mekki do Jerozolimy, a następnie ze wzgórza świątynnego do nieba. Nazwa pierwszego z nich, „Najdalszy”, odnosi się do ziemskiego etapu tej podróży (tzw. isry), o której wspomina Koran w surze 17. Skalne jerozolimskie wzgórze było zarówno najdalszym punktem na ziemi, do którego dotarł Prorok, jak i miejscem modlitwy przed wyruszeniem w drugi, niebiański etap jego podróży (tzw. miaradż). Meczet „Kopuła na Skale” powstał w tym właśnie miejscu, zaś sama skała stała się w nim głównym przedmiotem kultu.

Oba meczety wybudowano pod koniec VII wieku. Od tego czasu – zwłaszcza meczet Al-Aksa był wielokrotnie rozbudowywany, zmieniając swą formę. Natomiast meczet „Kopuła na Skale” mimo licznych późniejszych zmian zachował do dziś układ pierwotnej budowli. Mający kształt ośmiokąta, na którym wznosi się na cylindrycznym bębnie kopuła (pokryta od 1959 roku pozłacaną blachą), meczet ten po dzień dzisiejszy – mimo iż brakuje mu minaretu – kształtuje panoramę miasta.

Obok wymienionych meczetów w Mekce, Medynie i Jerozolimie, które mają charakter „panislamski” i ponadpodziałowy, istnieje także wiele innych – nie tylko o znaczeniu lokalnym – którym trudno nadać określone miejsce w hierarchii ważności.

W kontekście historycznym należą do nich: Al-Azhar w Kairze, Sidi Okba w Kajrawanie, Az-Zajtuna w Tunisie oraz meczety Umajjadów w Damaszku i Kordobie. Nie sposób omówić wszystkie, natomiast należy wspomnieć o Al-Azharze, który jest zarówno meczetem, jak i jednym z największych ośrodków naukowych w świecie islamu. Założony w X wieku przez Fatymidów stał się po ich upadku w XII wieku miejscem kultu i uczelnią sunnicką.

W islamie szyickim na uwagę zasługują meczety-mauzolea, w których znajdują się groby imamów. W Nadżafie (w środkowym Iraku) głównym miejscem kultu jest grób Alego, umieszczony w meczecie noszącym jego imię. W Karbalii (również w Iraku) znajduje się grób Husajna, syna Alego i wnuka Mahometa. Nadżaf i Karbala uważane są za główne centra pielgrzymkowe szyitów.

W kontekście europejskim warto wspomnieć meczety i centra islamskie, które wybudowano w drugiej połowie XX wieku. Wśród nich – z racji swego położenia – szczególne miejsce zajmuje otwarty w 1995 roku meczet przy Centrum Kultury Muzułmańskiej w Rzymie. Budowa nowych meczetów w Europie wywołuje czasami sporo kontrowersji, jak choćby planowany meczet w Kolonii. W Polsce muzułmanie dysponują trzema typowymi meczetami: w Bohonikach, Kruszynianach i Gdańsku. Natomiast w Warszawie oraz innych miastach gromadzą się w specjalnych domach modlitw.