Eschatologia islamska

Życie po śmierci stanowiło – obok jedności i jedyności Boga – główny temat przepowiadania Mahometa, dlatego tematyka sądu i zmartwychwstania bardzo często pojawia się na kartach Koranu. Święta Księga islamu szczegółowo opisuje przyszłe losy zbawionych i potępionych. W barwnych obrazach ukazane są radości życia w raju i męczarnie piekła. Również hadisy zawierają liczne opowieści o końcu świata i przyszłych losach człowieka. W Dniu Sądu Ostatecznego, który nastąpi w czasie znanym tylko Bogu, wszyscy ludzie, którzy od początku świata żyli na ziemi, zmartwychwstaną i zostaną powołani przed Jego oblicze. Wszechmogący zadecyduje o nagrodzie lub karze na podstawie czynów człowieka. W celu sprawiedliwego osądzenia Bóg będzie miał do dyspozycji kilka elementów: księgi, w których zapisane są czyny ludzkie; wagę, na której te czyny zostaną zważone; oraz most, który z miejsca sądu – ponad piekłem – prowadzić będzie do bram nieba (37,23). Na sądzie wystąpią również prorocy jako świadkowie tych narodów, do których zostali posłani. Zgodnie z tradycją, Mahomet będzie miał prawo wstawić się za muzułmanami, aby wyprosić im drogę do raju. Wizja życia pozagrobowego zawarta w Koranie ma charakter duchowy i cielesny. Dusza i ciało połączą się na nowo.

Niebo jest stanem wiecznego szczęścia. Oprócz niekończących się przyjemności zmysłowych, istotą raju jest przede wszystkim uczestnictwo w Bożej chwale. Powołani do wiecznej szczęśliwości otrzymają za nienaganną wiarę i dobre życie wszystko, czego zapragną. Doświadczą tego w miejscu nazwanym „ogrodem rajów” (18,107), „ogrodem rozkoszy” (31,8; 22,56) i „ogrodem Edenu” (16,31) (39,34). Liczba tych ogrodów jest zróżnicowana, z zależności od źródła. W Koranie (55,46 i 55,62) jest mowa o „dwóch ogrodach”, względnie „dwóch podwójnych ogrodach”. Hadisy natomiast wymieniają ich siedem, a nawet osiem. Niejasny przekaz w sprawie liczby ogrodów jest powodem wielu interpretacji na temat jakości i organizacji nieba. Koraniczne opisy raju zwracają uwagę na olbrzymią przestrzeń, która jest do dyspozycji zbawionych. Ogrody są niczym sady i winnice, w których zorganizowane jest życie mieszkańców. W srebrnych naczyniach, dzbanach i do pełna wypełnionych kielichach podane zostanie im wino, ów trunek, który za życia na ziemi był zakazany (5,90). Mieszkańcy raju będą nosili cenne szaty i bransolety ze złota (18,31) oraz srebro i perły. Odpoczywać będą na ozłoconych, zdobionych brokatem dywanach, fotelach i wygodnych łożach (88,13; 56,15; 18,31). Czas umilą im hurysy oraz posługujący piękni młodzieńcy. W przeciwieństwie do zachodnich interpretatorów, większość komentatorów muzułmańskich rozumie rajskie dziewice i młodzieńców w kategoriach oczyszczonych dusz. W niebie przebywać będą również aniołowie, którzy głosząc nieustannie Bożą chwałę, otaczają Jego tron.

Ważniejsze od użycia zmysłowego będzie jednak przypodobanie się Bogu i możliwość ujrzenia Jego oblicza (75,22-23). Muzułmańskie szkoły teologiczne nie są jednak zgodne, w jaki sposób należy tę ewentualność interpretować. Mutazylici – wskazując na wers 6,103 – powątpiewają w istnienie takiej możliwości. Aszaryci natomiast – powołując się na wers 9,72 – uważają to za najwyższy stan szczęśliwości. Oglądanie Boga „twarzą w Twarz” nastąpi jednak tylko w tych momentach, które Bóg sam wybierze, i będzie dane temu, komu Bóg na to zezwoli.

Mieszkańcy raju będą mieli poczucie pokoju i bezpieczeństwa, ponieważ będą wolni od grzechu i nie zaznają nigdy śmierci. Nie będzie między nimi sporów i waśni, kłótni ani zawiści, ponieważ każdy otrzyma wszystko w obfitości. Opis niebiańskiej szczęśliwości w Koranie jest pełen radości życia. Podkreśla się piękno stworzenia i korzystanie z jego dobrodziejstw w granicach, które wyznaczył Bóg (98,7-8). Tak przedstawione niebo przekonuje i mobilizuje muzułmanów do podejmowaniu wysiłków przestrzegania prawa i życia według nakazów wiary, by dojść do idealnego miejsca spoczynku.

O ile według Koranu warunkiem dostania się do nieba jest wiara i dobre uczynki, Tradycja podkreśla przede wszystkim wiarę. Ci spośród muzułmanów, którzy nie prowadzili życia zgodnego z przepisami prawa, mają szansę dostać się do nieba po odbyciu kary w araf, który jest odpowiednikiem chrześcijańskiego czyśćca. Piekło natomiast jest miejscem cierpienia, bólu i męczarni. Jeśli chodzi o czas trwania piekła i nieba, to Koran zapewnia, że niebo będzie trwało wiecznie, natomiast w przypadku piekła nie jest to takie oczywiste.

Intensywność, z jaką Mahomet przestawiał głoszone przez siebie prawdy o końcu świata, sądzie i życiu po śmierci, należy tłumaczyć m.in. tym, że tematy eschatologiczne były Arabom, żyjącym w czasie powstawania islamu, obce i zostały przez nich odrzucone. Pod uwagę należy brać również fakt, że forma i żywe obrazy ukazywania przyszłych wydarzeń mają związek z kontekstem ich powstania i horyzontem ówczesnego myślenia. W barwnej mozaice eschatologii islamu, w jej formie i interpretacji, żywe są elementy różnych tradycji przedislamskich: arabskiej, perskiej i judeo-chrześcijańskiej.

W perspektywie życia pozagrobowego uczeni muzułmańscy podkreślają znaczenie moralnej odpowiedzialności człowieka za swoje czyny. Wskazują na bezpośredni związek ludzkiego życia ze sprawiedliwością Boga, ale nie podejmują się szczegółowego opisu przyszłego życia. Natomiast związani z muzułmańskimi środowiskami fundamentalistycznymi współcześni egzegeci oraz przywódcy religijni skłaniają się do dosłownego, literalnego rozumienia życia po śmierci. Ogólnie uważa się jednak, że wszystkie wyobrażenia o niebie i piekle są niedoskonałe, ponieważ przyszły świat jest poza możliwością ludzkiej percepcji i wyobraźni.


Pieniężno, 16 lutego 2007 r.


publikujemy za Radio Watykańskie - cykl: Wobec islamu