Sztuka rozmawiana z Bogiem

Autor zwraca przy tym uwagę na szereg specyficznych cech tak rozumianej komunikacji religijnej, do których zalicza m.in. obecność w modelu boskiego Absolutu, czyli transcendentnego bytu – przeważnie rozumianego osobowo i inicjującego za pośrednictwem łaski kontakt z człowiekiem – jako elementu niedostępnego dla badań empirycznych. Mimo to jest on rozumiany w sensie analogicznym, w wyniku czego stosunek komunikacyjny nie posiada wprawdzie charakteru fizycznego, ale wykazuje wyraźne cechy relacji personalnej, egzystencjalnej, ale i intersubiektywnej.

Dalej zwraca uwagę na rolę człowieka, którego celem jest podjęcie, a następnie podtrzymanie względnie zawieszenie lub zerwanie kontaktu z Bogiem, w zależności od rodzaju pojawiających się zwrotnych reakcji, czyli potwierdzeń odbioru bądź ich braku, wskutek czego relacja staje się dwukierunkowym, dynamicznym dialogiem religijnym. W końcu wskazuje na asymetryczność statusu uczestników relacji, których pozycja już z samego założenia nie może być równa, co zdaje się wykluczać wymianę miejsca i zamianę ról.

Punktem odniesienia dla indywidualnej religijności, realizującej się komunikacyjnie w określonej kulturze i przy znaczącym współudziale Kościoła, który przez Pismo Święte, sakramenty, kazania, osoby duchowne i ogół wierzących pośredniczy – także w charakterze mediatora – w kontaktach z Bogiem, jest niewątpliwie postrzegany poprzez religijną tradycję i indywidualne doświadczenia otaczający człowieka świat.

Tak więc religijny dialog z samokomunikującym się Absolutem dokonuje się nie tylko na drodze werbalnej, jak w przypadku tradycyjnie pojmowanej komunikacji międzyludzkiej, ale także – co podkreśla Chaim – przez znaki, zdarzenia, zwłaszcza o charakterze istotnym egzystencjalnie, wpływ przyrody, stan ducha i ciała.

Pismo Święte oraz pisma Ojców Kościoła w połączeniu z teorią i praktyką Kościoła stanowi obraz postrzegania przez ludzi zarówno w odbiorze indywidualnym jak i zbiorowym samokomunikacji Boga, którego mową jest świat i sam człowiek jako jego dzieło.

W tym sensie dzieło i słowo jako rezultat samokomunikacji (Selbsmitteilung) Boga są nie tyle aktem istotnym samym z siebie, ale przede wszystkim dziełem i słowem skierowanym do kogoś, czyli zakładającym obecność określonego adresata, a zatem odbiorcy działania, które w konsekwencji przyjmuje postać komunikacji religijnej.(...)

W literaturze polskiej istnieje od początku lat sześćdziesiątych niezwykle użyteczne, aczkolwiek mało rozpowszechnione pojęcie „in-fosfera”, które rozumiane jako terminologiczne rozwinięcie „ikonosfery”, będącej według Mieczysława Porębskiego zbiorowością przekazów wizualnych otaczających kulturowe środowisko człowieka, oznacza wszelkiego typu informacje, które za pośrednictwem przedmiotów, obrazów, pisma i dźwięków przekazują człowiekowi w różnoraki sposób zakodowane informacje za pomocą ikonicznych znaków-symboli.

Tworzą je i wykorzystują sami ludzie dzięki swojej zdolności tworzenia symboli i manipulowania nimi, a zwłaszcza symbolicznego przedstawiania siebie i innych, a także wszelkiego typu obiektów i idei. W istocie każdy gest, słowo czy myśl sprowadza się do symbolu, warunkującego komunikowanie się ludzi, ponieważ istnienie człowieka jako jednostki społecznej wyraża się ostatecznie w języku.

Symbol, na który składa się zasadniczo informacja i przekaz, i który konstytuuje się w kontekście przekazu, uobecnia, zastępuje, reprezentuje i przede wszystkim przywołuje pojęcia względnie rzeczy nieobecne lub nieuchwytne w świecie ludzi, które jednak potrafi ą oddziaływać silniej aniżeli realne i postrzegane bezpośrednio zmysłami przedmioty, jak to ma miejsce w przypadku sakramentów, które mogą być równocześnie postrzegane w dwojaki sposób: jako symbole i jako realnie istniejące przedmioty lub zdarzenia, np. kościół jako świątynia, z jego pełnym znaczeń i odniesień wnętrzem, będąc symbolem duchowego Kościoła, staje się zarazem rzeczywistym domus Dei, a nawet – jak to niekiedy ujmuje Kościół prawosławny – samym Bogiem. Podobnie Eucharystia, która nie tylko stanowi widoczny dla wszystkich wierzących znak Boga, ale zarazem jest – zwłaszcza w ujęciu katolickim – Ciałem Chrystusa.

Pankiewicz Ryszard:
SZTUKA ROZMAWIANIA Z BOGIEM
Modlitwa a teoria komunikacji
stron: 456
WAM, Kraków 2009