Prześladowania w starożytności

Niniejszy esej stawia sobie zatem za cel wykorzystanie spraw z przeszłości w celu naświetlenia prześladowań chrześcijan poprzez ukazanie w odniesieniu do starożytności tego, co René Girard nazywa „stereotypami prześladowania” . Żydowski historyk Józef przeciera nam szlak, gdy w Przeciw Apionowi dokonuje rozliczenia z antyjudaizmem starożytnym, rozciągając go na ogólną nietolerancję miasta greckiego. Aby to przedstawić, odnosi się do procesów intelektualistów represjonowanych za ich dyskursy o bogach, co pozwala na postawienie problemu wolności słowa, do egzekucji kobiet skazanych za organizowanie grup marginalnych, co otwiera problem sekt, a także do restrykcyjnej legislacji dotyczącej wprowadzania nowych bogów, co stawia pod znakiem zapytania swobodę kultu. Rozproszenie Żydów w królestwach hellenistycznych otwiera debatę nad partykularyzmem religijnym.

Te sprawy, wiążące się z historią polityczną i historią prawa publicznego, jak również z historią mentalności, rzucają wystarczające światło na szczególne relacje między tym, co religijne, a tym, co polityczne w łonie miasta antycznego. Ukazują zachowania i praktyki uznawane za niebezpieczne dla państwa. Badanie opowieści o męczennikach – zarówno żydowskich, pogańskich, jak i chrześcijańskich – jest komplementarne w tym sensie, że pozwala na uchwycenie samego doświadczenia prześladowania z punktu widzenia ofiar, na odnalezienie pewnych realistycznych danych i przede wszystkim na oszacowanie sposobu, w jaki przedstawiali na własny użytek swoje przeżycia, w ich relacji ze światem, z innymi, ze śmiercią. Czyż historia zachowań nie jest sposobem uprawiania historii społecznej przez gromadzenie „żywych faktów”?

W starożytności kwestia wolności religijnej została więc postawiona bardzo wcześnie, początkowo przez przypadki indywidualne – filozofów, buntowników, charyzmatycznych przywódców – otwierające serię spraw religijnych, a później przez przypadki zbiorowe, gdy wyłoniła się groźba, jaką stanowiły sekty lub obce mniejszości religijne. Historia pierwotnego chrześcijaństwa w Cesarstwie Rzymskim jest jednakże specyficzna z wielu względów. Było ono przedmiotem niemal natychmiastowego i całkowitego zakazu prawnego, nawet jeśli nie był on systematycznie egzekwowany. Było to czymś wyjątkowym i dlatego też zajmuje ono szczególne miejsce w historii antycznych prześladowań. Z drugiej strony przejście, w ciągu trzech wieków, od statusu religii zakazanej i często prześladowanej do statusu religii dominującej skłania do postawienia pytania o warunki dialogu, a następnie współpracy, którą można byłoby uznawać za mało prawdopodobną. Jest to wynik prześladowań, który także należy wziąć pod uwagę.

Baslez Marie-Françoise:
PRZEŚLADOWANIA W STAROŻYTNOŚCI
OFIARY, BOHATEROWIE, MĘCZENNICY
tłumacz: Ewa Łukaszyk
WAM, 2009
stron: 435