GUS: Statystyki dot. wyznań w Polsce

Szymon Zmarlicki /Foto Gość

Do Kościoła rzymskokatolickiego należy w Polsce 32 mln 190 tys. osób, a wszystkich zarejestrowanych w naszym kraju wyznań religijnych jest ponad 200, z czego najwięcej (139) chrześcijańskich. W 2021 r. było 29 tys. 638 katolickich księży, w tym 5728 zakonników. Liczba sióstr zakonnych wynosiła 17 tys. 786. W seminariach duchownych studiowało 1325 alumnów diecezjalnych i 627 alumnów zakonnych - takie m.in. dane zostały zgromadzone przez GUS w publikacji "Wyznania religijne w Polsce w latach 2019–2021".

Prowadzony od 1990 r. w GUS wykaz Kościołów i wyznań jest corocznie aktualizowany na podstawie ewidencji Kościołów i związków wyznaniowych, którą obecnie prowadzi Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Na koniec 2021 r. baza danych GUS obejmowała dane dotyczące 207 Kościołów i wyznań. Najwięcej jest zarejestrowanych wyznań chrześcijańskich (aż 139), z czego znaczną większość stanowią wyznania protestanckie i tradycji protestanckiej - 101.

Obszerną część publikacji stanowią dane statystyczne dotyczące funkcjonowania Kościołów i związków wyznaniowych. Dotyczą one okresu 2019-2021 oraz w retrospekcji lat 2005, 2010 i 2015. Zawierają m.in. informacje na temat liczby wyznawców, duchownych, jednostek kościelnych, obiektów sprawowania kultu, udzielonych chrztów lub innych form inicjacji religijnej i udzielonych ślubów.

Posługując się danymi z 2018 r. (najnowsze dane dotyczące wyznań, zebrane w Narodowym Spisie Powszechnym 2021, są jeszcze w opracowaniu), GUS informuje, że przynależność wyznaniową deklaruje 93,5% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej. 3,1% nie należy do żadnego wyznania a 2,9% odmówiło odpowiedzi na ten temat. Najliczniejsza zbiorowość to wierni Kościoła rzymskokatolickiego – 91,9%. Członkowie innych wyznań religijnych to łącznie 1,6%.

Wierni, parafie, księża, alumni

GUS podaje, że do Kościoła rzymskokatolickiego należy obecnie w Polsce 32 mln 190 tys. osób, a do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego - prawie 504 tys. osób. Trzecią najliczniejszą grupą wyznaniową w naszym kraju są Świadkowie Jehowy w Polsce - 114 tys. wiernych. Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP liczy 60 tys. członków, Kościół greckokatolicki - 50 tys., Kościół Zielonoświątkowy - 24 tys. wiernych, a Kościół Starokatolicki Mariawitów nieco ponad 22,5 tys. Powyżej 10 tys. wyznawców notują jeszcze Kościół Polskokatolicki w RP (18 tys.) i Liga Muzułmańska w RP (15,5 tys.). Z kolei np. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP gromadzi ok. 1700 osób.

Łączna liczba katolickich parafii pod koniec 2021 r. wynosiła 10 tys. 263, z czego 662 to parafie zakonne. Dane z 2011 r. mówią o 19 tys. 130 kościołach (parafialnych i nieparafialnych) oraz 5438 kaplicach (bez cmentarnych).

W 2021 r. było 29 tys. 638 księży, w tym 5728 księży zakonnych. W seminariach duchownych studiowało 1325 alumnów diecezjalnych i 627 alumnów zakonnych.

Liczba sióstr zakonnych wynosiła 17 tys. 786, a braci zakonnych – 963.

W przeciągu 2020 r. w Kościele rzymskokatolickim w Polsce udzielono: 311,7 tys. chrztów, 251,8 tys. sakramentów bierzmowania, 297,9 tys. i sakramentów Pierwszej Komunii Świętej.

GUS podaje, że liczba księży diecezjalnych do 2015 r. stale rosła (w 2014 wynosiła 25 tys.), jednak ostatnie 6 lat to powolny sukcesywny jej spadek. Na koniec 2021 r. liczba kapłanów nie przekraczała 24 tys. Na stały wzrost liczby duchowych diecezjalnych miał bezpośrednio wpływ długo utrzymujący się w Kościele w Polsce relatywnie wysoki wskaźnik powołań kapłańskich. Klerycy przygotowujący się do święceń kapłańskich na początku lat 90. stanowili liczną grupę w Kościele, w 1992 r. było ich 5367. Od końca lat 90. do 2006 r. liczba ta utrzymywała się na zbliżonym poziomie (około 4,5 tys.). Od tego okresu następuje wyraźny spadek liczby powołań. Po 2008 r. nie przekracza ona 4 tys., po 2018 r. wynosi poniżej 2 tys., a w 2021 r. wynosiła 1325.

Praktyki religijne

Wskaźniki niedzielnych praktyk religijnych (dominicantes i communicantes) w 2019 r. wynosiły odpowiednio: 36,9% i 16,7%. Za podstawę obliczania wskaźnika dominicantes przyjmuje się liczbę zobowiązanych, do której odnosi się liczbę uczestniczących we mszy św. w dniu badania. Dla wszystkich parafii przyjęto założenie (na podstawie struktury wieku ludności Polski), że zobowiązani do uczęszczania na niedzielną mszę św. stanowią 82% wiernych. Pozostałe 18% to dzieci do lat siedmiu, chorzy, ludzie starsi itp. – nie zobowiązani do uczestnictwa w niedzielnej mszy św. Wskaźnik communicantes obliczany jest jako liczba wiernych przystępujących do komunii św. odniesiona do liczby zobowiązanych.

W Kościele działa 61 męskich (przełożeni 59 z nich tworzą Konferencję Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich) oraz 151 żeńskich instytutów życia konsekrowanego (14 z nich to zakony klauzurowe). Kościół katolicki w Polsce prowadzi szkoły i placówki oświatowe kształcące na każdym poziomie edukacji.

Istnieje siedem wyższych uczelni katolickich: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie, Akademia Ignatianum w Krakowie, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Instytuty Teologiczne w Sandomierzu i Bielsku-Białej oraz Papieskie Wydziały Teologiczne w Warszawie i we Wrocławiu.

Kościół Katolicki prowadzi szeroko zakrojoną działalność charytatywno-społeczną, poprzez liczne instytucje, zakony czy organizacje kościelne, takie jak np.: Caritas, Akcja Katolicka, Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia. W ramach Kościoła działają także liczne instytucje oraz ruchy formacyjne.

Dane o diecezjach

Opracowanie przynosi też najnowsze dane (2021 r.) o diecezjach Kościoła katolickiego w Polsce, zebrane przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC oraz Główny Urząd Statystyczny.

Najmniejszymi diecezjami pod względem liczby wiernych zamieszkałych na ich obszarze są diecezje: drohiczyńska (171,5 tys.) i białostocka (352,5 tys.). Największa liczba wiernych mieszka w diecezjach: krakowskiej (1583,1 tys.), poznańskiej (1475,0 tys.), warszawskiej (1450,0 tys.) i katowickiej (1380,0 tys.). W zdecydowanej większości diecezji liczba wiernych nie przekracza 1 miliona.

Najwięcej parafii jest w diecezjach: tarnowskiej (454), krakowskiej (448), poznańskiej (415) i opolskiej (400), najmniej zaś w Ordynariacie Polowym WP (75) oraz diecezji drohiczyńskiej (98), białostockiej (116), bydgoskiej (151), ełckiej (152) i gliwickiej (156).

Największą liczbę księży gromadzi archidiecezja krakowska (2054, w tym 909 zakonnych), dalej zaś diecezja tarnowska (1642, w tym 130 zakonnych), archidiecezja warszawska (1408, w tym 507 zakonników). Najmniej natomiast księży jest w Ordynariacie Polowym WP (61, w tym 10 zakonników) oraz w diecezjach: drohiczyńskiej (272, w tym 19 zakonnych), elbląskiej (335, w tym 73 zakonników) i ełckiej (348, w tym 46 zakonników).

Najwięcej wiernych na parafię przypada w archidiecezji warszawskiej (6776), Ordynariacie Polowym WP (5333), arch. łódzkiej (5936) i gdańskiej (5036), najmniej zaś w diecezji drohiczyńskiej (1750), archidiecezji przemyskiej (1791) i diecezji opolskiej (1824).

Z kolei najwięcej wiernych na jednego księdza przypada w Ordynariacie Polowym (6452) diecezji warszawsko-praskiej (1767), archidiecezji łódzkiej (1680) i diecezji zielonogórsko-gorzowskiej (1492), a najmniej w rzeszowskiej (584), przemyskiej (605) i drohiczyńskiej (631).

Oświata a organizacje wyznaniowe

Kościelne osoby prawne mają prawo zakładać i prowadzić szkoły oraz inne placówki oświatowo-wychowawcze i opiekuńczo-wychowawcze na zasadach organizacyjnych i programowych określonych przez odpowiednie ustawy. Prawo to gwarantuje ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Od roku szkolnego 2005/2006 stale wzrasta liczba przedszkoli, z przeszło 7,7 tys. w roku 2005/2006 do ponad 13,2 tys. w roku 2020/2021. Rośnie także liczba placówek przedszkolnych prowadzonych przez organizacje wyznaniowe z 322 do 454. Ich odsetek wśród wszystkich przedszkoli wynosi 3–4%. Mimo stale rosnącej liczby placówek, ich udział w ogólnej liczbie przedszkoli maleje. Liczba dzieci uczęszczających do placówek prowadzonych przez organizacje wyznaniowe od 2005 r. w poszczególnych latach nie przekraczał 3%. W roku szkolnym 2020/2021 było to 30 tys. 290 dzieci.

Udział szkół podstawowych prowadzonych przez instytucje wyznaniowe wśród wszystkich działających w Polsce szkół podstawowych jest niewielki (ok. 1%), ale stale rośnie. W roku szkolnym 1990/1991 funkcjonowała tylko jedna taka szkoła podstawowa na ponad 20,5 tys. podstawówek. W przeciągu 30 lat liczba ta stale rosła i w 2020 r. wynosiła już 172. Także odsetek szkół podstawowych prowadzonych przez organizacje wyznaniowe wśród wszystkich szkół od 1990 r. stale wzrastał. W roku 2020/2021 wynosił już 1,2%. Podobnie jest z liczbą uczniów, w prezentowanym okresie wzrósł on z 103 w roku szkolnym 1990/1991 do 33 tys. 708 w 2020/2021. Wzrost liczby uczniów w szkołach podstawowych w latach 2017–2019 jest wynikiem likwidacji szkół gimnazjalnych i wydłużenia (z 6 do 8) lat edukacji w szkole podstawowej.

Szkoły gimnazjalne funkcjonowały w Polsce w latach 1999–2019. Odsetek szkół gimnazjalnych i uczniów w szkołach prowadzonych przez organizacje wyznaniowe był nieco wyższy niż w przypadku szkół podstawowych i oscylował w granicach 1–2%. Rok szkolny 2018/2019 był ostatnim rokiem funkcjonowania tego typ szkół.

Liczba liceów ogólnokształcących w roku szkolnym 1990/1991 wynosiła 1100, wśród nich 18 szkół było prowadzona przez organizacje wyznaniowe, co stanowiło 1,6% wszystkich szkół tego typu. Udział liceów ogólnokształcących prowadzonych przez organizacje wyznaniowe jest stosunkowo wysoki, jest on bowiem wyższy niż w przypadku udziału szkół organizacji wyznaniowych wśród innych rodzajach szkół (np. szkół podstawowych). W 1998 r. przekroczył 3%, a w roku 2020/2021 wynosił ponad 4%. Od przeszło 20 lat liczba liceów organizacji kościelnych i wyznaniowych utrzymuje się na podobnym poziomie, nie wykazując tendencji wzrostowej, od 2007 r. liczba ta nie przekracza 100 placówek. Udział uczniów tych szkół jest przeważnie niższy niż odsetek szkół i w roku szkolnym wynosił 2,6%.

Dyskryminacja ze względu na wiarę

Począwszy od 2014 r. GUS zadaje Kościołom i związkom wyznaniowym (jak wskazano: poza obrządkami Kościoła katolickiego, który prowadzi własną statystykę i nie jest objęty tym badaniem) pytanie czy w danym roku zostały zgłoszone przypadki dyskryminacji (nierównego traktowania) członków społeczności ze względu na wyznawaną wiarę lub przynależność do kościoła (np. obraźliwe komentarze, pobicia, akty przemocy, wandalizmu).

W latach 2013-2021, wśród wyznań, które odesłały wypełnioną ankietę, większość (powyżej 70%) stwierdziła, że nie odnotowano w danym roku przypadków dyskryminacji. w 2021 r. odsetek ten wynosił 75%.

Odsetek wyznań w Polsce, w których zostały zgłoszone takie przypadki dyskryminacji jest relatywnie niski. Najmniejszy odnotowano w 2015 r. – wynosił on 9%, najwyższy zaś w roku 2020 – 20%. W 2021 roku odsetek ten wynosił 18% – co oznacza, że 16 Kościołów lub związków wyznaniowych odnotowało takie zdarzenie lub zdarzenia.