Koncepcja Boga w islamie.

Odpowiedzialność za przekazywanie karykaturalnego obrazu islamskiego Boga ponoszą przede wszystkim fundamentaliści muzułmańscy, którzy z okrzykiem Allahu Akbar!, czyli „Bóg jest największy”, dokonują aktów terroru. Wiara w Boga, który jest wszechmocny, ale przede wszystkim jeden i jedyny, stanowi istotę islamu. „Nie ma bóstwa innego niż Bóg” (La illaha illa Allah) brzmi pierwsza część najważniejszego dogmatu muzułmańskiego wyznania wiary, tzw. szahady. Wszystkie pozostałe dogmaty islamu oraz obowiązki zawarte w prawie muzułmańskim są podporządkowane wyjaśnieniu i urzeczywistnianiu wiary w tak pojętego Boga.

Arabski wyraz Allah oznacza Boga. W opinii teologów muzułmańskich tłumaczenie to nie oddaje w pełni treści znaczeniowej tego pojęcia. Wyjątkowość terminologiczną w islamie porównuje się do zastosowania imienia Jahwe w judaizmie. Jednakże pojęcia allah używają nie tylko muzułmanie. Również arabscy chrześcijanie nazywają swego Trójjedynego Boga Allahem. Trudno więc przyjąć argumentację o konieczności używania arabskiego terminu w innych językach. Samo pojęcie allah nie pojawiło się wraz z Mahometem i tradycją muzułmańską. Zarówno koncepcja Boga Najwyższego, jak i sam termin allah były znane kulturze arabskiej przed islamem. Allah należał do panteonu arabskich bóstw i był czczony jako stwórca. Po pojawieniu się islamu w VII wieku po Chrystusie termin ten został włączony do tradycji muzułmańskiej. Mahomet oczyścił go z elementów politeistycznych i nadał mu nową treść. Miejsce nieokreślonego i niedosięgłego stwórcy świata zajął transcendentny i osobowy byt, objawiający się jako wszechmocny, miłosierny i sprawiedliwy sędzia całej ludzkości. Mocą koranicznego przesłania Mahomet wyparł silny politeizm i stworzył koncepcję Boga, w której odnaleźć można rozmaite elementy wpływów staroarabskich i judeochrześcijańskich.

O jedyności i jedności Boga Koran mówi wielokrotnie. Najbardziej jednoznaczne przesłanie zawiera sura 112: On – Bóg Jeden, Bóg Wiekuisty! Nie zrodził i nie został zrodzony. Nikt Jemu nie jest równy! Wiara w jednego Boga jest tak bezkompromisowa, że nie dopuszcza nawet pozoru politeizmu. Z całą stanowczością zwalcza kult świętych, zabraniając nawet czcić proroka Mahometa jako świętego. Islamski monoteizm występuje nie tylko przeciw politeizmowi zewnętrznemu, lecz neguje też jakikolwiek podział wewnętrznej istoty Boga. Bóg jest jeden, dlatego bezwzględnie odrzucone zostają chrześcijańskie dogmaty Trójcy Świętej, inkarnacja Boga oraz idea odkupienia. Koran zdecydowanie podkreśla wyjątkowość i inność Boga. Nic nie jest do Niego podobne (42,11), co oznacza, że Bóg nie jest ciałem materialnym, ani substancją, ani przypadłością. Nie jest związany ani czasem, ani przestrzenią. Mimo swego transcendentnego charakteru jest jednak bliski człowiekowi: My jesteśmy bliżej niego [człowieka] aniżeli arteria jego szyi (50,l6). Bliskość Boga Koran wyraża przez 99 tzw. najpiękniejszych imion (al-asma’ al-husna), które w różnych aspektach oddają Boże przymioty.

Przymioty te stały się przedmiotem ostrej dyskusji w teologii muzułmańskiej, która w sporach między tradycjonalistami (hanbalitami) a racjonalistami (mutazylitami) przyjęła pośrednie stanowisko (aszaryzmu), uznające niepojmowalność atrybutów Boga, przy wyrażaniu ich zrozumiałym dla człowieka językiem. Aszaryzm stał się sunnicką ortodoksją obowiązującą po dziś dzień.

Atrybuty Boga mają szczególne znaczenie dla mistyki muzułmańskiej. Sufizm zna aż cztery tysiące imion wyrażających boskie przymioty Najwyższego. Tysiąc z nich zna tylko Bóg; tysiąc – Bóg i Aniołowie; tysiąc – Bóg, aniołowie i prorocy; tysiąc – Bóg, aniołowie, prorocy i ludzie, którzy posiedli dar wiary. Z tego ostatniego tysiąca 300 znajduje się w Torze, 300 w Psalmach, 300 w Ewangelii i l00 w Koranie. Z tej ostatniej setki zwykli wierzący znają tylko 99. Ostatnie pozostaje zakryte i tajemnicze, znane tylko najbardziej oświeconym mistykom. Mistyczna interpretacja boskich imion podkreśla ich charakter „znaku”, pomocy, „drogowskazu” na ludzkiej drodze, będącego potwierdzeniem, że człowiek dąży i tęskni za stanem, który nie jest możliwy do zrealizowania w tym życiu. I tak na przykład pokój (salam) będzie można osiągnąć dopiero w życiu przyszłym.

Refleksje na temat Boga w islamie zakończmy pierwszą surą Koranu, Al-Fatihą, czyli Otwierającą. W tej najczęściej powtarzanej przez muzułmanów surze-mod­litwie miejsce centralne zajmują miłosierdzie i litość. Podkreśla się tu aspekt Bożej Wszechmocy i Wszechwładzy. Bóg rządzi całym uniwersum i jako sędzia sprawiedliwy spotka się z człowiekiem w dniu ostatecznym. Proponuje pomoc i łaskę tym wszystkim, którzy podążają właściwą drogą. Będzie jednak srogi wobec tych, którzy odwracają się od niego i nie oddają Mu czci.

W imię Boga Miłosiernego i Litościwego! Chwała Bogu, Panu światów, Miłosiernemu i Litościwemu, Królowi Dnia Sądu. Oto Ciebie czcimy i Ciebie prosimy o pomoc. Prowadź nas drogą prostą, drogą tych, których obdarzyłeś dobrodziejstwami; nie zaś tych, na których jesteś zagniewany, i nie tych, którzy błądzą.


Pieniężno, 5 stycznia 2007 r.